Foclóir Gaeilge–Béarla
Ó Dónaill, 1977
An Foclóir Beag
Ó Dónaill & Ua Maoileoin, 1991
English–Irish Dictionary
de Bhaldraithe, 1959
Gramadach
Foghraíocht
miosúr
miota
miotal
miotalóir
miotán
miotas
miotóg
mír
mírath
mire
míréir
mírialta
míriar
mirlín
mírún
mísc
mise
misean
míshásta
mísheans
míshlachtmhar
míshocair
míshuaimhneach
mír bain2 blúire, giota; duais, craobh ► míreanna mearaí míreanna scartha de chlárphictiúr atá le cur le chéile arís chun an pictiúr iomlán a léiriú
SAINMHÍNITHE AGUS ABAIRTÍ
SAN FHOCLÓIR BEAG
mír ghairmeach leis an tuiseal gairmeach (A Sheáin, a Mhaighréad, a dhuine chóir, a fheara breátha, a dhaoine uaisle)
mír a úsáidtear le huimhreacha (a haon, a dó, a trí, a ceathair déag, fiche a cúig, uimhir a sé)
mír choibhneasta dhíreach (an té a chuireann an síol; an cat a d'ól an bainne; an síol a cuireadh san earrach); mír choibhneasta indíreach (an gort a gcuirtear an síol ann; an té a n-óltar a shláinte)
mír chéime (a ghéire atá sé, ar a dhéanaí)
mír, ball; alt; earra, éadáil
mír chinnteachta roimh ainmfhocal san uatha (an fear, an bhean, an áit sin; an Bhóinn; an Spáinn; bean an fheirmeora, teach an tsagairt)
mír cheisteach roimh bhriathar (an dtagann faitíos ort? an ólfaidh sé é? an suífeá síos?)
corp beag; mír nó meall beag bídeach (Tá na milliúin coirpín i bhfuil, mar shampla)
mír a chuirtear roimh fhocal chun contrárthacht bhrí an fhocail sin a léiriú (dí-adhlacadh, díchuimhne)
mír bhriathartha a léiríonn an aimsir chaite (d'ith sé agus d'ól sé a dhóthain)
mír a thagraíonn d'ainmfhocal firinscneach agus a úsáidtear (in ionad sé) i ndiaidh na copaile nó sa chuspóireach (duine mar é; gan é sin; is é Seán é; déan é sin); (le haimsir, am, spás)(ach gan é a bheith ag báisteach)
mír fhaisnéiseach a úsáidtear leis an gcopail (bean is ea í; tá a fhios agam nach ea; ní hea, ach is ea a chaill mé é)
mír a chiallaíonn go dtarlaíonn rud uaidh féin nó go ndéanann duine leis féin é (féinmharú, féinchosaint etc.)
mír a úsáidtear le haidiacht agus feidhm dobhriathair leo araon (tá mé go maith, siúl go socair, go huile agus go hiomlán)
mír ghuítheach (go gcuidí Dia leat, go raibh maith agat)
lán béil (de bhia, de mhilseán etc.); mír bhlasta; blúire mór
mír a léiríonn suíomh, go háirithe suíomh taobh istigh (i gcarr, sa chathair, thuas sa spéir, in áit eile); a léiríonn a bheith gafa (i ngaiste, in achrann sa dris); le foirm nó modh (i bhfoirm cú, i dteanga na tíre); le ballraíocht (i rang a dó, san arm); le feidhmeannas (i bhfeighil na bpáistí, i gceannas); le staid (i bhfiacha, ina luí, in uaigneas, i ngrá); le ham (go mall san oíche, go luath san fhómhar); i bhfrásaí dobhriathartha (i mbliana, in airde, in aice láimhe); le mianach áirithe (tá éirim ann, níl aon mhaith ann, tá céim bhacaí inti); le tomhas (tá cloch mheáchain, sé troithe, ann); le haicmiú nó rangú (níl ann ach amadán; tá sé ina shagart anois); le huimhreacha, ord etc. (ina scataí beaga, ina dhá leath); isteach (cuir i do phóca é, dul i bhfiacha); le hathrú staide (ag dul i bhfeabhas, i méid, i neart, in aois) i + a4 = ina; i + an = sa(n); i + ar3 = inar, i + ár2 = inár; i + na = sna
mír a thagraíonn d'ainmfhocal baininscneach agus a úsáidtear (in ionad sí) i ndiaidh na copaile, nó sa chuspóireach (is í Máire í; nach breá an aimsir í; déanfar gan í, duine mar í)
mír a thagraíonn d'ainmfhocail san iolra agus a úsáidtear (in aonad siad) i ndiaidh na copaile, nó sa chuspóireach (ní hiadsan iad; briseadh iad; daoine mar iad; níl agam ach iad)
mír bheag bhídeach, níos lú ná adamh, agus í luchtaithe le leictreachas
giota, mír, pinse
ceann de na mionghrúpaí adamh as a bhfuil substaint ar bith déanta; an mhír ranna is lú i substaint a bhfuil nádúr na substainte fágtha inti
mír chinnteachta roimh ainmfhocal san iolra nó roimh ainmfhocal baininscneach sa ghinideach uatha (na daoine, na háiteanna; gúna na mná, ag lasadh na tine)
mír a chuirtear le focal a chríochnaíonn ar chonsan nó ghuta leathan chun béim a chur air (ár gcapallna, ár bpáistí beagana, thugamarna dóibh é)
mír bhriathartha a ordaíonn gan rud a dhéanamh (ná habair é; ná bíodh eagla ort)
mír leis an mbriathar bheith, a ghuíonn nach dtarlódh rud (ná raibh maith agat)
mír cheisteach dhiúltach roimh bhriathar (nach bhfeiceann tú féin é? nach bhfuil do dhóthain agat?) nó ag tabhairt ordú (nach suífeá)
mír ghuítheach dhiúltach le briathar (nár fheicimid arís é)
mír ghuítheach dhiúltach leis an gcopail (mura fearr nára measa; nárab amhlaidh duit)
mír a chuirtear le focal a chríochnaíonn ar chonsan nó ghuta caol chun béim a chur air (ár gcairdene; linne é sin; beimidne ann)
ceann de na míreanna, gan aon lucht leictreachais, a dhéanann suas mar aon le prótóin croí an adaimh
mír chomparáide (tá tú níos óige ná mé; dá mbeadh níos mó airgid agam)
croílár a mbailíonn rud timpeall air nó a bhfásann rud as; croí an adaimh a bhfuil dhá chineál míre ann, neodróin agus prótóin
ponc (a haon pointe a dó); céim; spota, nóiméad (pointe fiuchta; d'imigh sé ar an bpointe); bior, rinn (pointe bioráin, pointe tíre); mír, sonra (argóint pointe ar phointe); aird de chuid an chompáis; scór i gcúrsaí spóirt (báire is dhá phointe)
mír bheag bhídeach agus lucht leictreach inti atá mar chuid de chroí gach uile adaimh
mír a chuirtear le focal chun béim a chur air (mo cheannsa, do leabharsa; ní liomsa ná leatsa é; bheifeása chomh maith leis)
mír a chuirtear le focal chun béim a chur air (leagadh a dteachsan; bhí siadsan ann freisin; rinneadarsan an obair go léir)
mír a chuirtear le focal chun béim a chur air (bhur gcuidse, mo chairdese; táimse go maith; sibhse a dúirt é; ceann duitse agus ceann dise)
mír a thagraíonn d'ainmfhocal firinscneach agus a úsáidtear mar ainmní i ndiaidh an bhriathair (dhíol sé a theach; tá sé déanta; bhí sé ag báisteach; tá sé chomh maith againn suí)
mír a chuirtear le focal chun béim a chur air (a chuidsean agus a gcuidsean den teach; a dtailte méithesean; cuiridsean fearg orm; uaidhsean a fuair mé é)
mír a thagraíonn d'ainmfhocal baininscneach agus a usaidtear mar ainmní i ndiaidh an bhriathair (cailín deas ach tá sí beag; tá an oíche fada agus tá sí fuar)
mír a thagraíonn d'ainmfhocail iolra agus do dhaoine i gcoitinne agus a úsáidtear mar ainmní briathair (leabhair bhreátha ach níl siad léite agam; deir siad go bhfuil drochaimsir air)
rian, lorg (sliocht a mhéar); clann nó clann clainne (fuair sé bás gan sliocht); mír as leabhar etc.
(thú faoi réir briathair) mír a sheasann don té a bhfuiltear ag caint leis (is tú a dúirt é; ní aithním thú)
