Foclóir Gaeilge–Béarla
Ó Dónaill, 1977
An Foclóir Beag
Ó Dónaill & Ua Maoileoin, 1991
English–Irish Dictionary
de Bhaldraithe, 1959
Grammar
Pronunciation
fluaraiseacht
flúirse
flúirseach
flúirsiú
fluparnach
flústar
fo-
focal
fócas
fócasú
fochaid
fochair
fochall
fochéimí
fochupán
foclach
foclaíocht
foclóir
foclóireacht
foclóirín
fód
fódach
fodar
focal fir1 fuaim béil nó grúpa litreacha a chiallaíonn rud ar leith; abairt, ráiteas, caint (focal a rá le duine); teachtaireacht, eolas (focal a chur chuig duine); gealltanas (d'fhocal a bhriseadh; ar m'fhocal duit)
DEFINITIONS AND PHRASES
IN AN FOCLÓIR BEAG
focail i ndiaidh a chéile a dhéanann ráiteas iomlán (tá siad ag teacht, fág ansin é, cá bhfuil siad anois? fuist, a dhuine!)
focal a chuirtear le hainmfhocal chun ciall bhreise a chur leis, ar nós arán donn
focal molta do Dhia ach a deirtear uaireanta le hionadh nó le díomá
focal a chiallaíonn 'go raibh sé mar sin' ag críochnú paidre
an focal aithne a thugtar ar dhuine nó ar rud nó ar áit; cáil, clú; ainmfhocal
focail agus ceol le chéile agus iad le canadh
focal nó abairt a fhaightear as ord eile a chur ar litreacha focail nó abairte (anam, mana; crua, cuar)
comhrá teasaí, bruíon le focail; léiriú na réasún atá i bhfabhar nó in aghaidh ruda
naomhú; beannacht a chur ar dhuine nó ar rud; a dhéanamh naofa nó beannaithe (ag beannú na habhlainne); focal nó geáitse muintearais a chur le duine (ní bheannódh sé dom)
an fad a bhíonn duine ar an saol; cuntas ar shaol duine; rudaí a choinníonn beo duine, cothú, bia; focal fáilte (is é do bheatha)
maireachtáil (an Té a bhí agus atá agus a bheas go brách); focal a úsáidtear chun cáilíocht, bail nó staid a lua le duine nó rud (bhí aimsir bhreá ann; tá sé go maith; dá mbeadh am agam; conas tá sé?; ní bhíodh sé ag obair; beidh sé ag súil leat; ní raibh sé ach bliain d'aois)
(le caint, focail etc.) nimh, gangaid, géire
focal mórtais nó maíte
focal fileata ar fhabhra nó mhala
neart, fuinneamh (brí na hóige; cuirfidh an bia brí ionat; in ísle brí); ciall (brí focail); éifeacht (argóint ar bheagán brí)
focal (briathar béil); (gramadach) focal a insíonn cad a dhéantar nó a tharlaíonn (tar, imeoidh, shuigh, seasann etc.)
rud nó focail a deirtear; labhairt; guth (d'aithin mé a chaint); abairt, rá (tá cainteanna deasa aige); comhrá (dul chun cainte le duine); aitheasc; óráid (cé a thug an chaint aréir?); ráiteas (is é do chaint féin é); ráfla, iomrá (níl ann ach caint; caint san aer)
an focal i bhfoclóir a bhfuil míniú tugtha air
dráma ina gcantar na focail le tionlacan ceoil
(t céill in abairtí áirithe) meabhair, réasún, tuiscint don mhaith is don olc (ná caill do chiall); gnáthstaid aigne (ar meisce nó ar a chiall); tuiscint cheart (ó tháinig ciall dó); éirim (ciall do ghreann, don léann); brí (sa chiall atá leis an bhfocal); cúis, réasún (cad is ciall leis sin?)
ciall nó brí áirithe a bheith le rud; léiriú, míniú (ní hé sin a chiallaíonn an focal)
cuid d'abairt a bhfuil ainmní agus faisnéis dá chuid féin ann (mar shampla - cé go raibh an t-uisce fuar chuamar ag snámh - clásal atá sna focail sa chló iodálach); cuid ar leith de chonradh etc.
focail nó pictiúir a bhualadh ar pháipéar le meaisín
seasamh nó taobhú (le) (cloí le do mhuintir, le d'fhocal)
acht a mbraitheann gníomh áirithe air (tugadh dó é ar choinníoll nach ndíolfadh sé arís é); gealltanas (dá dtugadh sé a choinníoll dom); dílseacht d'fhocal, dúthracht (fear gan choinníoll)
comónta, ginearálta (focal coitianta é sin; ní thagann sé chomh coitianta anois)
bac, go háirithe bac gaoil chun pósta; gaol (col ceathar, col seisir); drochbheart, gníomh uafásach; briseadh móide nó focail; gráin, drogall (tá col agam leis; bhí col orm é a dhéanamh)
moladh nó cúnamh i bhfocail a thugtar do dhuine nuair nach bhfuil a fhios aige cad is ceart dó a dhéanamh (glac mo chomhairle); treoir, tionchar (fanacht ar chomhairle d'athar); gasra a thagann le chéile chun ceisteanna a phlé agus socruithe a dhéanamh (comhairle baile, comhairle cathrach)
focal a bhfuil breis agus eilimint amháin ann
an fhuaim chéanna a bheith i bhfocail, mar atá bán, lár nó Laidin, maidin
léiriú áthais, i bhfocail nó i scríbhinn, do dhuine as mar a d'éirigh leis rud a dhéanamh
(le focal, sliocht etc.) a dtagann roimhe agus ina dhiaidh agus a thugann brí do
ceangal, nasc, focal a cheanglaíonn dhá abairt nó dhá fhocal le chéile (ach agus agus, mar shampla)
géilleadh do rud nó glacadh leis go bhfuil sé fíor (creidim i nDia; ná creid focal uaidh); onóir, ábhar measa (is creidiúint don tír é); cáil (a chlú is a chreidiúint)
bualadh mall cloig, go háirithe ar ócáid bháis nó sochraide; focal fonóide
tomhas fí focal le leideanna chun teacht ar fhocail a luífeadh isteach i spásanna i gcearnóg
an chuid sin den ghramadach a phléann le réimniú agus díochlaonadh focal
mír a chuirtear roimh fhocal chun contrárthacht bhrí an fhocail sin a léiriú (dí-adhlacadh, díchuimhne)
focal a úsáidtear in ionad an fhocail diabhal
focal a díorthaíodh ó fhocal eile
(le focal) bunú ar fhocal eile (aidiacht díorthaithe ón ainmfhocal) e.g. géagach ó géag
beag a dhéanamh de rud; easonóir; focal a chríochnaíonn ar -ín, -óg, etc. le laghad nó cion a chur in iúl
focal a chuirtear le briathar, aidiacht nó dobhriathar eile mar bhreis eolais air agus a léiríonn conas, cá mhéad, cathain etc. (rud a dhéanamh go mall, go hiontach mall, go han-mhall ar fad)
mothú nó léiriú áthais roimh dhuine (chuir sé fáilte roimhe); focal nó beannú áthais
córas rialtais (faoi dheachtóir go minic) a smachtaíonn gach uile rud sa tír agus nach gceadaíonn gníomh ná focal ina choinne
focal a léiríonn brón nó uafás; seachrán, fán an tsaoil (tá sé imithe ar faraor)
focal a chuireann béim ar an bhfocal a thagann roimhe agus a dhealaíonn ó rudaí eile é (é féin a rinne é; eadrainn féin atá sé; go deimhin féin); fiú amháin (mar sin féin; dá mbeadh bean féin aige)
éan sna fabhalscéalta a dhódh é féin agus ansin a d'aiséiríodh as an luaithreach ina éan óg; focal moltach ar laoch nó ar bhean uasal (san fhilíocht)
fírinne, ceart (más fíor (nó) bréag é); focal, gealltanas (m'fhíor duit, dar m'fhíor)
líne bheag (-) idir dhá chuid de chomhfhocal nó idir dhá shiolla nuair is éigean focal a bhriseadh ag deireadh líne scríbhneoireachta nó cló
