Foclóir Gaeilge–Béarla
Ó Dónaill, 1977
An Foclóir Beag
Ó Dónaill & Ua Maoileoin, 1991
English–Irish Dictionary
de Bhaldraithe, 1959
Grammar
Pronunciation
beo
beochan
beocht
beoga
beoir
beola
beostoc
bheith
bhuel
bhur
bia
biabhóg
biachlár
biaiste
bialann
biamhar
bián
bianna
biata
biatach
biatachas
biatas
biathú
bheith br maireachtáil (an Té a bhí agus atá agus a bheas go brách); focal a úsáidtear chun cáilíocht, bail nó staid a lua le duine nó rud (bhí aimsir bhreá ann; tá sé go maith; dá mbeadh am agam; conas tá sé?; ní bhíodh sé ag obair; beidh sé ag súil leat; ní raibh sé ach bliain d'aois)
DEFINITIONS AND PHRASES
IN AN FOCLÓIR BEAG
(le cneá) bheith ag déanamh ábhair
briseadh ar ghealltanas an phósta faoina bheith dílis do do chéile
a rá amach go hoscailte; bheith sásta a rá gur mar sin atá; nóta á rá go bhfuair tú nó gur íoc tú as rud éigin; faoistin a dhéanamh i gcoir
seasc; gan a bheith torthúil
staid an atmaisféir (teas, fuacht, grian, fearthainn, etc.); (aimsir mhaith, drochaimsir); am, ré nó tréimhse; tráth den bhliain (aimsir na Nollag); tréimhse sheirbhíse le duine eile (in, ar, aimsir ag); foirm den bhriathar a léiríonn an gníomh a bheith láithreach, caite nó fáistineach, etc. (tá, bhí, beidh; cuireann, chuir, cuirfidh)
neamh-, mí-, gan a bheith; droch-, mínádúrtha; ró-
gan a bheith measartha nó réasúnta; craosach
in ainm a bheith; cáiliúil; nótáilte
cinnteacht, siúráil (áirithe a bheith agat ar rud); suim nó méid chinnte, cion, roinnt (an áirithe chéanna airgid)
tugtha do bheith ag taisteal nó ag imeacht ó áit go háit
céannacht duine nó ruda a bheith agat toisc gur bhuail tú leis cheana; aitheantas a thabhairt do (ní aithníonn sé a ghaolta feasta); idirdhealú (aithint idir an mhaith agus an t-olc); brath, mothú (d'aithin sé go raibh fearg orm)
an uair ar an gclog; pointe ama áirithe, ócáid (an t-am seo inné); uair nó aimsir speisialta (am dinnéir); tráth ceart (bheith in am do rud); séasúr (an t-am seo de bhliain); ré, aimsir (an t-am fadó); tráth den saol (tháinig an t-am dó ciall a bheith aige); fad saoil (ár n-am ar an saol seo)
duine a dhéanann rud le taitneamh dó agus ní ar airgead, duine gan mórán cleachtaidh ar rud ach ar breá leis a bheith ag gabháil dó
faoin aer (amuigh sa pháirc); gan a bheith istigh nó sa bhaile (tá fear an tí amuigh); i bhfad uait (amuigh ag bun na spéire); is faide amach (an balla amuigh); as áit, as alt (tá mo ghualainn amuigh); tagtha amach (tá na bláthanna amuigh); sa domhan (an rud is measa amuigh); gan íoc, le híoc fós (tá fiacha amuigh agam air); críochnaithe (tá an cluiche amuigh); gan oibriú (tá an talamh amuigh bán)
neamh-, gan a bheith; dona, mínádúrtha; ró-; ar chéim rómhór nó ró-ard
gan a bheith aibí, leanbaí (duine anabaí); roimh am (breith, bás, anabaí)
gan a bheith socair nó compordach; deacair
ganntanas, dealús, (bheith ar an anás); duine dealbh, ainniseoir
ón aird thiar; ón taobh thiar (tar aniar ó mo chúl); ó bheith sínte siar (d'éirigh sé aniar sa leaba); chugat féin (tá teacht aniar ionat)
rudaí a bheith ar fud fad trína chéile
gnás nach gceadaíonn ach aon chéile amháin a bheith ag duine san aon am amháin
staid aontaithe, bheith ar aon intinn
toiliú, bheith ar aon intinn, teacht nó cur le chéile, réiteach
(le hearra ar bith) caite cheana, gan a bheith nua
tar éis bailiú a bheith déanta air; bruite, dóite (de rud)
maitheas ag freastal ar chúraimí gan a bheith caifeach, tíos
cur isteach ar, teagmháil do; ceangal nó gnó a bheith ag rud le rud eile (ní bhaineann sé liom)
an méid ball atá i gcumann; bheith i do bhall de chumann
an rud a shamhlaítear a bheith foirfe
tugtha do bheith ag ceartú daoine
gan a bheith ábalta rún a choinneáil
an fios a thugann an teanga agus uachtar an bhéil faoi rud a bheith milis nó searbh nó maith le hithe nó le hól; tuin gutha, an tslí a labhraíonn duine (blas cainte); faic, dada
fios a fháil le teagmháil méar (cuisle a bhrath); fios ruda a fháil trí na céadfaí (bhraith sé ag teacht iad); féachaint (ag brath na tíre); spiaireacht a dhéanamh ar (duine a bhrath); cuimhneamh, smaoineamh (bhí mé ag brath imeacht); súil a bheith agat le rud (ag brath leis, ag brath ar a fháil); do sheasamh a bheith ar dhuine nó ar rud (ag brath ar an déirc; ná bí ag brath ormsa)
easlán, tinn, gan a bheith ar fónamh
an pháirt is ísle de rud (ó bhun go barr); stumpa (bun coinnle); deireadh (bun cúrsa); foinse (bun scéil); aird (bun na gaoithe); lorg (bun ruda a chur); caipiteal nó suim le a bheith ag cur leis (bun agus biseach airgid)
teagmháil nó cumarsáid nó aithne phearsanta; muintearas (idir dhaoine, náisiúin etc.); aithne a chur ar dhuine nó a bheith deas leis (duine a chaidreamh)
rud a imeacht uait nó a bheith ar iarraidh (radharc, airgead, a chailleadh); gan a fháil (chaill mé an tAifreann); titim ar gcúl (cailleann an clog sin nóiméad sa lá); teip i gcluiche nó i gcomórtas; bás a fháil (ó cailleadh m'athair)
tugtha do bheith ag caitheamh, don chaiteachas
bheith gléasta i (éadach, bróga, a chaitheamh); ithe, slogadh (bia, deoch, cógas, a chaitheamh); úsáid (snaois, tobac, a chaitheamh); diomailt, ídiú (ag caitheamh airgid, na haimsire); teilgean, radadh (cloch, dorú, a chaitheamh); scoitheadh, gearradh (léim a chaitheamh, cúinne a chaitheamh); druidim (ag caitheamh ó thuaidh); iallach (cé a chuirfidh an caitheamh orm?); briathar cúnta, á úsáid le briathra eile le riachtanas nó dualgas a léiriú (caithfimid a bheith sa bhaile faoin oíche; caithfear an t-airgead a fháil ar ais)
casta, lúbtha, cromtha, gan a bheith díreach (cosa cama, chomh cam le tuar ceatha); mícheart (chomh ceart is atá sé cam)
gan a bheith leathan nó ramhar (cosa caola); cúng (cosán caol); tanaí, géar (guth caol, fead chaol); lag, uisciúil (anraith caol)
lamháilte, cead a bheith ann chuige; ceadmhach
ciall nó brí áirithe a bheith le rud; léiriú, míniú (ní hé sin a chiallaíonn an focal)
claon a bheith ann, ar claon; luite le holc (ár dtoil chlaon)
cuma nó fonn codlata a bheith ort
strainséartha, iasachtach (tíortha coimhthíocha); corr, aisteach (tá blas coimhthíoch air); cúthail, náireach (bheith coimhthíoch le duine); (le haimsir) mínádúrtha
ag brath ar choinníollacha áirithe a bheith comhlíonta
fabhar, oibleagáid (comaoin a chur ar dhuine, bheith faoi chomaoin aige); cúiteamh i bhfabhar (i gcomaoin a ndearna sé dom); maisiú, feabhas (comaoin ar scéimh seod); tabhartas, ofráil (comaoin Aifrinn)
an chéim nó an stádas céanna (bheith ar comhchéim le duine)
an fhuaim chéanna a bheith i bhfocail, mar atá bán, lár nó Laidin, maidin
