Foclóir Gaeilge–Béarla
Ó Dónaill, 1977
An Foclóir Beag
Ó Dónaill & Ua Maoileoin, 1991
English–Irish Dictionary
de Bhaldraithe, 1959
Grammar
Pronunciation
gnóthach
gnóthachan
gnóthú
gnúis
gnúsacht
go
gó
goin
gob
gobachán
gobadán
gobadh
gobaireacht
gobán
gobharnóir
goblach
gocach
gocarsach
góchumadh
gófráil
gogal
goic
goid
goin bain3 lot, gortú, créacht (goineadh le piléar é; ghoin an focal é) ► goineach aid1
DEFINITIONS AND PHRASES
IN AN FOCLÓIR BEAG
cur in aghaidh ruda go hoscailte
leithscéal ag duine a bhfuil coir ina leith go raibh sé in áit éigin eile ag an am
gan aird a thabhairt ar (dá ainneoin sin is uile); in aghaidh tola, gan buíochas do (rinne sé de m'ainneoin é); cé go (ainneoin gur iarr mé air stad)
ón áit istigh go dtí an áit amuigh (amach as an teach); in áit atá giota uait (os mo chomhair amach); go háit atá níos faide uait (amach an sliabh; chuaigh siad siar amach; amach chun na hAstráile); le himeacht ama (uaidh seo amach); níos moille (amach sa bhliain); siar (fan amach ón tine); ar amharc (an taobh tuathail amach); os comhair an tsaoil (má théann an scéal sin amach ort); os ard (abair amach é); ar fad (is deas amach é); go deireadh (throid siad amach é)
i mbeith (tá an saol ann); beo (nuair a bhí m'athair ann); ar fáil (tá an t-earrach ann); sa láthair (bhíomar ann in am); san áireamh (bhíomar triúr ann); inmhe (nuair a tháinig ann dó); in áit nó go háit áirithe (bhí mé ann roimhe, tá mé ag dul ann)
an méid blianta atá tugtha ar an saol ag duine nó rud (cén aois é?); fad saoil; seanaois (ag dul in aois); tréimhse, ré (ó aois go haois); céad bliain (an fichiú haois)
eorna nó grán eile a thumtar in uisce go bpéacann sé, agus a thriomaítear ansin go n-úsáidtear chun beorach é
meath, meathlú, dul in olcas (claochlú aimsire); athrú go bunúsach (teas a chlaochlú go fuinneamh)
rudaí a chur ag obair nó in oiriúint go deas le chéile
cúrsa staidéir, go háirithe i scoil nó in ollscoil
marú duine go neamhthoiliúil in aghaidh an dlí
imeacht san aer (go mór mór ar sciatháin nó in eitleán)
(in abairt) go láidir ar son (rúd a dhéanamh)
cur fút (in áit); gan corraí (as áit); gan bogadh (go dtarlaíonn rud éigin nó go n-ordaítear a mhalairt); cónaí (tá sé ag fanacht ar an mbaile seo); gan athrú nó aistriú (fan socair; fan fút); foighneamh (fan nóiméad, fan leis is tiocfaidh sé); coinneáil ó (fanacht ón scoil, fanacht amach uaidh)
(in abairt) sciorta pléatach ó bhásta go glúine, go mór mór mar a chaitheann fir Alban
gabháil déanta air; i ngreim nó in achrann (gafa sa dris); faoi choinneáil (gafa i bpríosún); sáite i (gafa in obair); in áirithe nó faoi sheilbh (tá an líne, an suíochán gafa); gléasta, cóirithe (gafa go foirmiúil); inroinnte ar (tá B gafa in A)
áiléar nó urlár suíochán thuas go hard in eaglais nó in amharclann; seomra fada a bhfuil pictiúir crochta ann
d'fhocal a thabhairt (gheall mé dó go rachainn ann); deimhniú, móidiú (déanfar é, geallaim duit; tá an bheirt acu geallta); cur in áirithe mar chinniúint, ordú (an rud a gheall Dia dúinn); fonn, fuadar (tá gealladh maith faoi)
nach bhfeiceann go soiléir ach rudaí atá in aice láimhe
mír a léiríonn suíomh, go háirithe suíomh taobh istigh (i gcarr, sa chathair, thuas sa spéir, in áit eile); a léiríonn a bheith gafa (i ngaiste, in achrann sa dris); le foirm nó modh (i bhfoirm cú, i dteanga na tíre); le ballraíocht (i rang a dó, san arm); le feidhmeannas (i bhfeighil na bpáistí, i gceannas); le staid (i bhfiacha, ina luí, in uaigneas, i ngrá); le ham (go mall san oíche, go luath san fhómhar); i bhfrásaí dobhriathartha (i mbliana, in airde, in aice láimhe); le mianach áirithe (tá éirim ann, níl aon mhaith ann, tá céim bhacaí inti); le tomhas (tá cloch mheáchain, sé troithe, ann); le haicmiú nó rangú (níl ann ach amadán; tá sé ina shagart anois); le huimhreacha, ord etc. (ina scataí beaga, ina dhá leath); isteach (cuir i do phóca é, dul i bhfiacha); le hathrú staide (ag dul i bhfeabhas, i méid, i neart, in aois) i + a4 = ina; i + an = sa(n); i + ar3 = inar, i + ár2 = inár; i + na = sna
in ann ábhar nó ceirdeanna éagsúla a láimhseáil go héasca
duine a shuí go foirmiúil in oifig thábhachtach
ón áit amuigh go dtí an áit istigh; in éineacht le (chuir sé punt isteach leis); muinteartha (bheith isteach le duine; bíonn siad isteach is amach le chéile)
gan a bheith in ann análú ach go lag
an bonn a bhaint ó rud (duine, crann, a leagan); caitheamh, iomrascáil; ísliú (seol a leagan); cur síos, cur in áit (cloch bhoinn a leagan; leag do lámh air); gearradh (leagadh cáin throm air); cur (leag ansin í, go leaga Dia an t-ádh ort); claonadh, lé (leagan a bheith agat le rud, leagan ó dheas)
i dtreo (i leith na láimhe deise); i bhfabhar (i mo leith nó i m'éadan); thar ceann, ar son (paidir i leith na marbh); i muinín (dul i leith Dé); in aghaidh, i gcoinne (chuir sé bréag i mo leith); anseo, abhus, go dtí seo (tar i leith anseo; ó shin i leith)
éirí ó thalamh de phreab (léim in airde ar chlaí); éirí, lingeadh, de dhroim ruda (léimfinn claí duit); tuirlingt de phreab (léim anuas de chapall); preabadh, bíogadh (léim sí as a codladh); eitilt (ag léim ó chrann go crann); sciorradh (ag léim ó scéal go scéal)
aistí próis nó filíochta, go mór mór aistí den scoth, in aon teanga
mear, tapa (chomh luath le giorria); in am nó roimh am (bhí sé ann go luath); moch (éirí go luath ar maidin)
na daoine go léir a chónaíonn in aon tír nó faoi aon rialtas le chéile; lucht aon chine
duine a thairgeann a sheirbhísí go deonach in aon bhrainse den arm
duine a théann ar turas i gcóir thaistil, go háirithe ar bhus, ar thraein, i mbád nó in eitleán
drochghníomh, go mór mór in aghaidh dhlí Dé nó an dlí mhorálta
sroicheadh (gur ráinigh sé béal toinne); tarlú (ráinigh dó a bheith ann; ráiníonn sé go bhfuil deabhadh orm; ráineodh go mbeadh sé déanach); éirí (ráinigh leis an obair a chríochnú in am)
a dhéanamh réidh, glanadh; achrann a fhuascailt (snáth a réiteach); deasú, ullmhú, cur in ord (gruaig a réiteach); freagairt, fuascailt (ceist, argóint, a réiteach); aontú (ní go maith a réitíonn siad le chéile); dul síos (le) (ní réitíonn an bia sin liom)
sórt róba gan mhuinchillí a chaitheann baill d'oird chrábhaidh mar chuid dá n-aibíd; dhá chearnóg bheaga d'éadach olla a chaitear ar sreang thart ar an muineál sa tslí go mbíonn ceann acu ar ucht duine is an ceann eile idir na slinneáin, in ómós don Mhaighdean Mhuire, etc.
leacht a dhoirteadh as árthach amháin isteach in árthach eile go cúramach gan an dríodar a ligean as
áit le foghlaim ó mhúinteoirí; teach scoile, baill scoile; dream daoine leis na tuairimí céanna (go mór mór i bhfealsúnacht, in ealaín, i gceol etc.); ráth éisc nó ainmhithe farraige (scoil mhuc mara)
duine nó rud a scriosann; long mhear chogaidh faoi thoirpéid a úsáidtear go speisialta mar áis chosanta in aghaidh fomhuireán
glasra a bhfuil cosa fada ramhra air (a choinnítear ó sholas na gréine chun go mbeidís geal in ionad a bheith glas mar is dual dóibh)
ardán; aon áit chrochta in amharclann nó i halla a léirítear seó air; seastán (stáitse naomhóige); scafall; áit, ionad (is é do stáitse go maidin é; a stáitse ar neamh)
feoil is glasraí a bhruith go mall in uisce
go dtí áit nó céim níos airde (dul suas ar stáitse; suas an staighre, an sliabh); ar leibhéal níos airde (dhá urlár suas); ardaithe, éirithe (tá na costais suas); in airde (seas, éirigh, suigh suas; tá an ghealach suas); ar bun, cearr (tá rud éigin suas); beo (an t-aos óg atá suas anois); go hiomlán (glan suas an teach)
