DEFINITIONS AND PHRASES
IN AN FOCLÓIR BEAG
mír ghairmeach leis an tuiseal gairmeach (A Sheáin, a Mhaighréad, a dhuine chóir, a fheara breátha, a dhaoine uaisle)
cineál daoine; cineál ar leith ainmhithe nó plandaí
idirdhealú ar aicmí daoine
staid áite nó tíre ina bhfuil daoine imithe ó smacht dlí
comhaireamh, cuntas (rud a chur san áireamh); uimhríocht; uimhir nó suim (áireamh daoine); cur i gcuntas (ní áirím thusa; ag áireamh na mblianta)
píosa searbh scríbhneoireachta a dhéanann ceap magaidh de dhuine nó de dhaoine
daoine, dream, lucht (aos óg, aos léinn)
gléas le daoine a thabhairt ó urlár go hurlár i bhfoirgneamh ard
ó áit nó ionad (bain as do phóca é, léigh mé as leabhar é, lig as an rang é, d'íoc sí as a tuarastal é, as measc na ndaoine, as gach aird); ó ábhar nó meán nó staid nó foinse (déanta as adhmad, nite as uisce, rinne sí as a stuaim féin é; baisteadh as a athair é); ó raon (as amharc, as éisteacht); i ndíth (as obair, as seilbh, tá sé as a mheabhair); de bharr (labhairt as fearg); dealú (a haon as a dó)
claí nó fál nó a leithéid le daoine nó ainmhithe a stopadh
árthach a thugann daoine nó earraí thar uisce agus a thiomáintear le maidí rámha nó le seol nó le hinneall
bád a thugann daoine go rialta anonn is anall thar abhainn nó loch nó idir dhá phort mara
bád speisialta le daoine a shábháil ar an bhfarraige
rudaí nó daoine a thabhairt i gceann a chéile; teacht i gceann a chéile
leacht a thálann ainmhithe baineanna ar a rudaí óga; an leacht seo ó bhó nó ó ghabhar a ólann daoine agus a úsáidtear i ndéanamh earraí déiríochta; sú bán ar bith atá cosúil le bainne
bean a thugann aire do na daoine tinne
foras ina gcuireann daoine airgead le coinneáil slán dóibh
seomra mór in ospidéal agus leapacha do dhaoine breoite ann; roinn riaracháin de chathair
tugtha do bheith ag ceartú daoine
cúlchaint, caitheamh anuas ar dhaoine; ábhar imní
a bhaineann libhse (bhur mbailte, bhur ndaoine)
rudaí a itheann daoine nó ainmhithe, beatha; adhmad, substaint (bia a bhaint as caint)
clódóireacht le poncanna a léann daoine dalla lena méara
lán de spotaí; dubh (tá an áit breac le daoine); leathmheasartha (aimsir, sláinte, bhreac)
áit a labhraíonn cuid de na daoine Gaeilge agus an chuid eile Béarla de ghnáth
fear gnó a dhéanann díol agus ceannach do dhaoine eile
áit chónaithe do dhaoine óga a bhíonn ag obair agus iad as baile; áras ina bhfaigheann lucht fánaíochta iostas oíche
fáscadh nó luí ar rud (cnaipe a bhrú; brúigh síos sa mhála é); sá romhat nó uait (brúigh isteach an doras); plód (brú mór daoine); mionú le meáchan nó le buillí (prátaí a bhrú); tathant (ag brú dí ar dhuine); srianadh (brúigh fút an fhearg)
brú trom (brúisc daoine, eallaigh); rois (brúisc fearthainne)
duine a bhíonn ag iarraidh smacht is eagla a chur ar dhaoine eile; duine cumasach misniúil
toirt, meall, mol; slua, brú (daoine)
déanamh builc de rudaí; brú, suaitheadh (daoine)
na daoine ar díobh tú (do bhunadh féin); lucht cónaithe (bunadh na háite)
formhór (bunáite na ndaoine, na tíre)
teagmháil nó cumarsáid nó aithne phearsanta; muintearas (idir dhaoine, náisiúin etc.); aithne a chur ar dhuine nó a bheith deas leis (duine a chaidreamh)
substaint mhiotalach a fhaightear in aolchloch, cailc, marmar agus coiréal (Tá gá ag daoine agus ag ainmhithe le cailciam chun a gcnámha agus a bhfiacla a neartú)
fíneáil; airgead a ghearrann an stát ar dhaoine le híoc as seirbhísí poiblí
córas faoina bhfuil seilbh ag daoine agus ag comhlachtaí aonair - agus ní ag an stát - ar mhaoin na tíre
cineál cóiste chun daoine a iompar; cóiste traenach
rud a thochras thart ar rud eile (rópa a chasadh); lúbadh (do mhurnán a chasadh); dul thart nó cur thart (roth a chasadh); filleadh ar ais (casadh abhaile); seinm, canadh (amhrán, port, a chasadh); bualadh le (castar na daoine ar a chéile); cur i leith (ní á chasadh leat é); lúb, cor (bóthar lán de chastaí); rince (rud a chur ar casadh)
mar a chéile, díreach mar, gan athrú (an áit chéanna; is iad na daoine céanna iad)
ar aon chreideamh nó tuairim le formhór na ndaoine
daoine beo den chineál céanna, a tháinig ón sinsear céanna, ar aon dath craicinn nó tréithe etc., le chéile; muintir, sloinne
coinneáil daoine de chiníocha difriúla deighilte ó chéile
cion nó candam tomhaiste de bhia etc. a fhaigheann daoine le linn éigeandála; liúntas, riar