Foclóir Gaeilge–Béarla
Ó Dónaill, 1977
An Foclóir Beag
Ó Dónaill & Ua Maoileoin, 1991
English–Irish Dictionary
de Bhaldraithe, 1959
Grammar
Pronunciation
síorghlas
síorghnách
síoróip
síor-rá
siorradh
siortáil
siortú
síos
siosach
siosarnach
sioscadh
siosma
siosmaid
siosúr
siot
siota
síota
siotalach
siotar
síothlán
síothlóir
síothlú
síothóilte
síos aid & dob & rfh go dtí áit níos ísle (dul síos an staighre, síos chun na trá); ar crochadh nó ar sileadh (bhí a gruaig síos léi); ó thuaidh (síos go Cúige Uladh) ► síos suas trína chéile; mór, muinteartha (ag déanamh síos suas liom) ► síos siar buailte, cloíte
DEFINITIONS AND PHRASES
IN AN FOCLÓIR BEAG
taobh isteach amach, taobh síos suas
tréith ar leith; bealach, dóigh; staid; ord; patrún, scéim; cur síos nó cuntas scríofa ar ábhar éigin
mír cheisteach roimh bhriathar (an dtagann faitíos ort? an ólfaidh sé é? an suífeá síos?)
fanacht mar a bhfuil, socrú síos (cá bhfuil tú ag baint fút?); ciúnú, ceansú (thug mé iarraidh baint faoi); tochailt faoi (tá an abhainn ag baint faoin mbruach)
bogadh síos is suas go tapa; gruaig nó fál a ghearradh go gairid
ball éadaigh ón gcoim síos a bhfuil dhá osán air leis na cosa a chlúdach, treabhsar, triús
fáscadh nó luí ar rud (cnaipe a bhrú; brúigh síos sa mhála é); sá romhat nó uait (brúigh isteach an doras); plód (brú mór daoine); mionú le meáchan nó le buillí (prátaí a bhrú); tathant (ag brú dí ar dhuine); srianadh (brúigh fút an fhearg)
taobh síos suas; iompaithe tóin thar ceann; contrártha, mícheart
slat tomhais; grád fiúntais a meastar rudaí leis (caighdeán ard maireachtála); tomhas faid, meáchain etc. a úsáidtear mar aonad chun cur síos ar fhad, ar mheáchain etc., eile
coiscéim; ardú (céim suas); ísliú (céim síos); ardú amháin i staighre nó i ndréimire; aonad tomhais (céim teochta, fiche céim celsius, uillinn tríocha céim); seasamh nó stádas saoil (céim chreidiúna, íseal i gcéim); gradam ollscoile (céim B.A.); cruatan (céim chrua)
an chuid den chorp síos ón gcoim ar an dá thaobh lena n-áirítear barr chnámh na leise, cromán
ísliú síos, dronn a chur ort féin (cromtha le haois); lúbadh anuas (craobh a chromadh); luí isteach ar (chrom sí ar ghol)
comhaireamh, áireamh (cuntas a dhéanamh ar rudaí); an méid ceart (tá an cuntas ansin agat); cúrsaí airgid (cuntas bainc); reicneáil (lá an chuntais; duine a thabhairt chun cuntais); tuairisc, cur síos (tá cuntas sa leabhar seo air; cuntas duine a chur)
cur ar íochtar (cuir béal an chiseáin faoi); cur ar an talamh (chuir sé a chosa faoi); fágáil ar staid áirithe (ná cuir scaoll fúthu, cuireadh faoi smacht iad); socrú síos, cónaí (cur fút in áit)
leabhar ina mbíonn cur síos ar imeachtaí an lae, cín lae
teagasc leagtha síos ag údarás, go mór mór ag an Eaglais
an-fhada síos nó isteach (domhain i bhfarraige, sa sliabh); isteach go maith (dul go domhain i scéal); go bunrúta (staidéar, eolas, domhain); siar nó mall (domhain san oíche); deacair a léamh nó a dhéanamh amach (is domhain an duine é)
taobh síos suas
fáil réidh le rud, caitheamh síos; earraí spártha a chaitheamh ar mhargaí iasachta faoi bhun a luacha
insint, cur síos, tabhairt amach scéil
suim airgid a chuirtear síos ar rud i ngeall ar é a cheannach amach ina dhiaidh sin
dán fada a chuireann síos ar eachtraí nó ar éachtaí móra
síneadh (ag feithiú ó thuaidh, síos chun an chladaigh)
bualadh síos suas (ar nós éan lena sciatháin)
ceann de na socruithe a leagtar síos i reacht dlí
cur ag fás, tosú ar fhás; socrú síos (fréamhú in áit; gaoth ag fréamhú ó dheas); teacht (ó)(fréamhú ó dhea-dhaoine)
duine a gheallann rud; duine a chuireann airgead síos le geallghlacadóir
líne a léiríonn cad é mar atá luach ruda ag dul suas nó síos thar thréimhse áirithe
eachtraí, rá, cur síos; cur in iúl, sceitheadh (ná hinis orm)
an chuid is faide síos de rud, tóin (íochtar coca, in íochtar an ghleanna); bonn (íochtar bróige); sciorta (blús is íochtar); tuaisceart (íochtar na hÉireann)
casadh, tiontú (do cheann a iompú); an taobh isteach amach nó an taobh síos suas a thabhairt de rud; cur nó coinneáil uait (fearg a iompú); filleadh (d'iompaigh an slaghdán orm); athrú (d'iompaigh sé bán, ina Chríostaí); camhrú, imeacht géar, searbh (tá an fheoil, an bainne, iompaithe)
ball éadaigh mar a bheadh blús is beilt air a théann síos go dtí na glúine; ainm ar bhaill éadaigh éagsúla
cur síos i leabhar, ar liosta etc.; cur isteach ar scrúdú, ar phost etc.
an bonn a bhaint ó rud (duine, crann, a leagan); caitheamh, iomrascáil; ísliú (seol a leagan); cur síos, cur in áit (cloch bhoinn a leagan; leag do lámh air); gearradh (leagadh cáin throm air); cur (leag ansin í, go leaga Dia an t-ádh ort); claonadh, lé (leagan a bheith agat le rud, leagan ó dheas)
sraith focal nó uimhreacha scríofa síos i ndiaidh a chéile i gcolún
maide a d'oibrítí síos suas sa chuigeann le him a dhéanamh; píosa cruinn miotail a shleamhnaíonn síos suas i sorcóir folamh i gcaidéal, in inneall gluaisteáin etc.
cur fút nó cónaí (in áit); áit a ghnáthú; stad, stopadh; socrú síos (cá lonnaíonn sé? lonnaigh mo shúil air)
barra miotail nó adhmaid buailte ar thaca agus ceann de á bhrú síos chun rud éigin trom ar an gceann eile a bhogadh nó a ardú
(le hainmhithe) ag taispeáint ceana agus áthais le croitheadh eireabaill, cromadh síos, lí lámh, etc.; (le daoine) bladar is milseacht ag lorg fabhair le ró-umhlaíocht; (le huisce) líreac, cuimilt in aghaidh cósta nó carraige
clár fada a bhfuil taca faoina lár agus a dtig le beirt pháistí suí ar gach ceann de agus a bheith síos suas leis ar a seal
déanamh neide; socrú síos (neadú síos sa leaba); leabú (cloch a neadú i mballa)
nóta a dhéanamh de, cur síos
táirgeadh earraí ina mbulc le meaisín ar an bpatrún ceannann céanna tríd síos
rud a chur á dhéanamh (d'ordaigh sé dóibh dul abhaile); leagan amach nó síos (ní hé sin a d'ordaigh an dochtúir dom); ceapadh (mar a d'ordaigh Dia dúinn); moladh (ní ordóinn duit a leithéid); aithne, ceangal (rud a dhéanamh ar ordú duine, le hordú ó dhuine); staid, bail (tá an t-eallach in ordú maith)
leaca curtha síos ar thaobh sráide mar chosán siúil do choisithe
ceann de na staiceanna móra adhmaid nó miotail a thiomáintear síos sa talamh mar bhonn tógála faoi fhoirgneamh nó faoi dhroichead mór; piarda
súmaire, áit bhog nó gaineamh bog a shlogfadh nó a shúfadh duine síos ann
rud éigin a deirtear, abairt, focal (níor creideadh mo ráite); rud a chur i bhfocail, labhairt (abair é seo dom; ní dúirt sé dada); aithris (abair do phaidreacha); insint (déarfaidh mé le d'athair thú; abair scéal); ordú (abair leis teacht); cur síos (sin mar atá ráite sa leabhar seo)
a dhéanamh réidh, glanadh; achrann a fhuascailt (snáth a réiteach); deasú, ullmhú, cur in ord (gruaig a réiteach); freagairt, fuascailt (ceist, argóint, a réiteach); aontú (ní go maith a réitíonn siad le chéile); dul síos (le) (ní réitíonn an bia sin liom)
sacadh, sá (rop sé síos ina phóca é; ropadh chun cinn)
