Foclóir Gaeilge–Béarla
Ó Dónaill, 1977
An Foclóir Beag
Ó Dónaill & Ua Maoileoin, 1991
English–Irish Dictionary
de Bhaldraithe, 1959
Grammar
Pronunciation
teicneoir
teicneolaí
teicníocht
teicniúil
teicstíl
teideal
teifeach
téigle
teile
teileafón
teileafótagrafaíocht
teileagraf
teileagram
teileapaite
teileascóp
teilgcheárta
teilgean
teilifís
teilifíseán
teimheal
teinne
teip
DEFINITIONS AND PHRASES
IN AN FOCLÓIR BEAG
mír choibhneasta dhíreach (an té a chuireann an síol; an cat a d'ól an bainne; an síol a cuireadh san earrach); mír choibhneasta indíreach (an gort a gcuirtear an síol ann; an té a n-óltar a shláinte)
(le galar, tinneas) i ngreim (chuaigh an slaghdán in ainseal air)
i vásta, millte, ó mhaith (rud a chur amú ar dhuine); ar seachrán ón mbóthar ceart (dul amú)
i mbeith (tá an saol ann); beo (nuair a bhí m'athair ann); ar fáil (tá an t-earrach ann); sa láthair (bhíomar ann in am); san áireamh (bhíomar triúr ann); inmhe (nuair a tháinig ann dó); in áit nó go háit áirithe (bhí mé ann roimhe, tá mé ag dul ann)
bóthar nó slí; cúrsa le leanúint (bealach aeir, ar bhealach do leasa); áit le dul tríd (bealach isteach); treo (tar an bealach seo); fad slí (i rith an bhealaigh); dóigh, modh (tá a bhealach féin leis)
briseadh i gclaí nó i mballa ar féidir dul tríd; aon bhriseadh cosúil leis sin
maireachtáil (an Té a bhí agus atá agus a bheas go brách); focal a úsáidtear chun cáilíocht, bail nó staid a lua le duine nó rud (bhí aimsir bhreá ann; tá sé go maith; dá mbeadh am agam; conas tá sé?; ní bhíodh sé ag obair; beidh sé ag súil leat; ní raibh sé ach bliain d'aois)
biseach a fháil, éirí níos fearr, dul i bhfeabhas; méadú
dul nó cur ar bord loinge; cur fút i dteach ar lóistín; cúrsa fiarlán á thógáil ag bád seoil in aghaidh na gaoithe, tornáil
at, fás, dul i méid; stoirm farraige, suaill
rud nó focail a deirtear; labhairt; guth (d'aithin mé a chaint); abairt, rá (tá cainteanna deasa aige); comhrá (dul chun cainte le duine); aitheasc; óráid (cé a thug an chaint aréir?); ráiteas (is é do chaint féin é); ráfla, iomrá (níl ann ach caint; caint san aer)
rud a thochras thart ar rud eile (rópa a chasadh); lúbadh (do mhurnán a chasadh); dul thart nó cur thart (roth a chasadh); filleadh ar ais (casadh abhaile); seinm, canadh (amhrán, port, a chasadh); bualadh le (castar na daoine ar a chéile); cur i leith (ní á chasadh leat é); lúb, cor (bóthar lán de chastaí); rince (rud a chur ar casadh)
ag deireadh (i gceann seachtaine); i bhfeighil, ag freastal ar (i gceann a ghnóthaí, dul i gceann oibre); le chéile (rudaí a chur i gceann a chéile)
go, go dtí, i dtreo (dul chuig, chun, duine); maidir le, i dtaobh, i leith (go maith chuig Laidin, chun Laidine); le haghaidh (réidh chun bainte; cad chuige é sin?); oiriúnach i gcomhair (má bhíonn an lá chun féir); i mbun (cliste chun oibre); ar tí (bhí mé chun é a rá léi)
gean, grá (le cion ort); meas (cion ar airgead); feidhm, éifeacht (an rud is mó a chuaigh i gcion orm)
líne daoine i ndiaidh a chéile ag feitheamh seal chun dul ar bhus nó isteach i bpictiúrlann etc.; scuaine
ciú a dhéanamh, dul i gciú
húda; cába, clóca; faighneog; colg feirge, círín (chuaigh siad i gcochall a chéile); líon nó eangach i bhfoirm póca chun iasc a thabhairt isteach
comhoibriú idir dhaoine (dul i gcomhar le duine; comhar na gcomharsan); páirtíocht (tá bád i gcomhar acu)
neart nó fuinneamh (cumhacht leictreachais, cumhacht adamhach); údarás, ceannas (an té a bhí i gcumhacht); ábaltacht ar rud a dhéanamh; tír láidir nó mór le rá (na cumhachtaí móra)
acht, coinníoll; súil, seans (tháinig mé ar chuntar go mbeifeá istigh; ní rachainn i gcuntar leis)
ropadh, sá (cuireadh i bpríosún é; scian a chuir i nduine); tabhairt ar staid áirithe (duine a chur i gcruachás; chuir sé ina thost é); léiriú (rud a chur in iúl, a chur i nGaeilge); líonadh le (chuir sé neart ionainn); dul i (cur sa siúl; cur in aghaidh nó i gcoinne ruda)
gaiscíoch, laoch; an té a bhfuil gach iomaitheoir eile cloíte aige i gcluiche nó i mbabhta spóirt
coinne, comhluadar (dul i ndáil duine); comhthionól, cruinniú (dáil chomhairle); cruinniú cleamhnais (idir dáil is pósadh); roinnt nó riar (dáil dí); giorracht, cóngar (i ndáil a bheith déanta)
chomh daor agus atá rud (ag dul i ndaoire)
an té a chruthaigh an domhan agus an saol (i measc Críostaithe agus Giúdach, etc.); neach osnádúrtha a adhrtar
chuig, go, go dtí (ag dul don Spáinn); chun cóngaracht nó gaol a léiriú (gar don áit, is mac dom é); ar láimh, i leith (tabhair, taispeáin, dó é; bheith dílis, go maith, do dhuine); le briathra géillte (d'umhlaigh sé, bheannaigh sé, dó; ná géill dó); gan bhriathar (bia don ocrach, Nollaig faoi mhaise daoibh); le haidiachtaí (is breá duit é; b'fhíor dó é; is cuma duit); gan an chopail (duitse é seo); le linn (ag teacht abhaile dom; sa chomhrá dúinn) do + a4 , a5 = dá2 ,3 ; do + an = don; do + ar = dar3 ; do + ár2 = dár1 ; do + ar3 = dár2
an-fhada síos nó isteach (domhain i bhfarraige, sa sliabh); isteach go maith (dul go domhain i scéal); go bunrúta (staidéar, eolas, domhain); siar nó mall (domhain san oíche); deacair a léamh nó a dhéanamh amach (is domhain an duine é)
bás; dul chun báis nó i léig; easpa cumais, barrliobar (éag a bheith i lámh duine)
achar nó tamall fada (i bhfad ó bhaile, ó chéile); faide (an lá ag dul i bhfad, i bhfad na haimsire)
dul i gciorcail; foluain thart, síománaíocht
casadh thart is thart, dul i gciorca(i)l, foluain
maitheas (le feabhas a chuid ceoil); biseach (ag dul i bhfeabhas; tá feabhas beag inniu air)
chun fiántais (tá a lá ag dul i bhfiáin)
dul i mbun fiontair, dul sa seans
teacht nó dul nó cur i bhfócas
cluiche ina dtéann páistí i bhfolach ar a chéile
duine a théann nó a chuireann i bhfolach
dul nó cur i bhfolach, clúdach
achrann, greim (chuaigh duán i bhfostú ann); gabháil, breith ar, greamú (fostaigh sa lúb é); duine a thógáil nó a choinneáil i seirbhís; rud a thógáil ar cíos (carr a fhostú)
bail fhuar; fuacht (bhí an lá ag dul i bhfuaire); faillí (gnó a ligean i bhfuaire; is é fear na fuaire é)
rud a thugtar mar dheimhniú go ndéanfar rud éigin (dul i ngeall ar rud); airgead a chuirtear ar iomaitheoir i gcomórtas (geall a chur ar chapall i rás); comhartha dúshláin (geall comhraic); bua, duais (an geall a bhreith ó dhuine); dealramh, cuma (tá geall fáis sna barra)
d'fhocal a thabhairt (gheall mé dó go rachainn ann); deimhniú, móidiú (déanfar é, geallaim duit; tá an bheirt acu geallta); cur in áirithe mar chinniúint, ordú (an rud a gheall Dia dúinn); fonn, fuadar (tá gealladh maith faoi)
a bhfuil geall maitheasa ann; réidh le dul i ngeall ar rud
oscailt i gclaí nó i bhfál le dul isteach nó amach tríd cosúil le doras; bac slí is féidir a dhúnadh agus a oscailt
ceangal, feistiú (greamú den bhalla); greim a bhreith ar rud (greamaigh é sin); dul i bhfostú nó i ngreim i (dul greamaithe i nduine; ghreamaigh an dris ionam)
dul nó cur i ngrúpa
(sa ghramadach) den mhodh a ghuíonn beannacht, mallacht etc., ar aon dul i bhfoirm leis an bhfoshuiteach (go dtaga do ríocht; nár lige Dia sin, mar shampla)
uimhir a dtéann uimhir eile isteach inti go cruinn baileach (ar nós, is iolraí 24 ar 2, 3, 4, 6, 8, agus 12)
bail an té nó an ruda atá iomarcach, nó a chaitear as obair toisc gan obair a bheith ann dó
