Foclóir Gaeilge–Béarla
Ó Dónaill, 1977
An Foclóir Beag
Ó Dónaill & Ua Maoileoin, 1991
English–Irish Dictionary
de Bhaldraithe, 1959
Gramadach
Foghraíocht
baileach
bailéad
bailí
bailithe
bailiú
bailiúchán
báille
baincéir
báine
baineann
baineannach
báiní
báinín
baininscneach
bainirseach
bainis
bainisteoir
bainistí
bainistíoch
bainistreás
bainne
bainniúil
SAINMHÍNITHE AGUS ABAIRTÍ
SAN FHOCLÓIR BEAG
a bhaineann le hainmhithe, ar chuma an ainmhí; brúidiúil
a bhaineann le háit nó le ceantar ar leith
féar nua ag fás san áit ar baineadh féar cheana
teagmháil le; cur isteach ar; tarlú do (bhain taisme dó)
cur isteach ar, teagmháil do; ceangal nó gnó a bheith ag rud le rud eile (ní bhaineann sé liom)
caint, urlabhra (chuir sé canúint orm); modh cainte a bhaineann le ceantar nó le haicme ar leith (canúint Chonamara); tuin, modh foghraíochta (canúint ghalánta ar a chaint)
feistiú nó greamú le rópa, corda etc.; rópa nó corda ceangail (bain an ceangal de); dualgas (níl ceangal orm é a dhéanamh)
éan baineann de chineál ar bith, go háirithe d'éanlaith chlóis
an cineál oibre nó saothair a dtuilleann duine a bheatha leis; obair a bhfuil scil ar leith ag baint léi; slí bheatha
go, go dtí, i dtreo (dul chuig, chun, duine); maidir le, i dtaobh, i leith (go maith chuig Laidin, chun Laidine); le haghaidh (réidh chun bainte; cad chuige é sin?); oiriúnach i gcomhair (má bhíonn an lá chun féir); i mbun (cliste chun oibre); ar tí (bhí mé chun é a rá léi)
fíoch feirge; craos, cíocras (confadh ocrais, confadh chun feola); drochghalar inchinne a thagann ar mhadraí agus ar ainmhithe eile agus a thig leis an duine a thógáil uathu má bhaineann siad greim as
ar nós an Chríostaí, a bhaineann leis an gCríostaíocht
mar iol sonraí a bhaineann le duine (tá mo dhála féin ort); maidir le (dála an scéil)
a bhaineann le daoine; ar nós an duine
a bhaineann le dlí, bunaithe ar dhlí, dleathach (argóint dhlíthiúil); tugtha do dhul chun dlí
ar leatsa é, a bhaineann leatsa (d'athair is do mhac is do mháthair)
a bhaineann leis an domhan, ar fud an domhain
scamhadh fiacla chun duine mar olc air; scaimh; druidim, teagmháil, baint (ná drann leis; níl sé ag drannadh leis an ól)
gluaiseacht a bhaineann le cothú aontais i dteagasc agus i gcleachtas idir na heaglaisí Críostaí ar fud an domhain
a bhaineann le féastaíocht, ceanúil ar fhéastaí
gabháil ruda leis an lámh (beir greim air; rug sé greim muinchille orm); lán béil (cúpla greim feola; bain greim as an arán); cruachás (rug drochghreim air); smacht, ceannas (bíodh greim ar do chiall agat; tá greim daingean acu ar an tír); fostú (i ngreim sa talamh, i ngreim ag an eagla); freanga, ríog thinnis (tháinig greim i mo chliathán; greim an bháis); lúb fuála (greim snáthaide a chur i rud)
éan uisce agus gob fada leathan air (Tugtar lacha ar an gceann baineann freisin agus bardal ar an gceann fireann)
gan mhoill, ar an toirt; anois díreach (déan láithreach é); i láthair; (sa ghramadach) a bhaineann le láithreach an bhriathair
(in abairt) fad a bhaineann le, i dtaobh, i dtaca le (maidir leis sin, maidir liomsa de); cosúil le, ar aon dul le (bíodh na huimhreacha maidir le chéile agat); chomh maith le (bhí sé ann maidir le cách)
brainse den mhatamaitic a bhaineann le fórsaí gluaiseachta; eolas ar dhéanamh meaisíní
ar chuma meaisín; a bhaineann le meaisíní; déanta le meaisíní
a bhaineann liom, ar liomsa é (mo pheann, m'ainm, m'fhiacail)
mac léinn sinsearach a chuidíonn le múinteoir smacht a choinneáil ar ranganna etc.; gléas seiceála ar rudaí áirithe a bhaineann le seirbhísí cumarsáide nó tráchtála
gan a bheith claonta ar thaobh amháin ná ar thaobh eile; gan a bheith páirteach le ceachtar taobh; gan a bheith ceachtar acu fireann ná baineann (ó thaobh inscne)
a bhaineann le paróiste; (le tuairimí etc.) an-teoranta ar fad
gléas ceoil mór agus méarchlár air (nuair a bhrúitear na cnaipí leis na méara buaileann casúir bheaga sreanga éagsúla agus baintear nótaí ceoil astu de réir a bhfaid)
a bhaineann le ré a bhí ann sular tosaíodh ar stair a scríobh
a bhaineann le reitric; (le ceist) ní ar thóir eolais ach mar ráiteas ann féin (mar shampla, nach bhfuil an ceart agam?)
riar ina chodanna (rud a roinnt ar dhaoine; cártaí a roinnt); baint (tá trioblóid ag roinnt leis sin); cur isteach i (céad a roinnt ar dheich); méid áirithe, cuid (tá roinnt mhaith airgid aige); beagán (tá sé roinnt cosúil leat)
a bhaineann le cúrsaí an tsaoil seo; imníoch faoin saol seo; galánta; (le béim ar fhocal) (náire, gráin, shaolta)
obair (chrua) (lá mór saothair); anró, dua (bhí saothar ag baint leis an obair sin); strus anála (tá saothar ort ina dhiaidh); éacht oibre; obair ealaíne nó litríochta; damáiste
ailp, plaic, greim; snap (bhain sé sclamh asam, thug sé sclamh orm)
a bhaineann le seilg; ceanúil ar sheilg
a bhaineann le staidéar agus le cóireáil ar ghalar meabhrach
greim tobann béil, mant (thug sé snap ar, bhain sé snap as, an úll); gabháil, ceapadh (tá snap maith aige); seal gearr (snap codlata); freanga, stangadh (bhain mé snap as mo dhroim); sclamh (thug sé snap orm)
a bhaineann le muintearas idir dhaoine (club sóisialta, cruinniú sóisialta); a bhaineann leis an bpobal i gcoitinne i gciall ar bith (go háirithe socruithe agus rialacha chun leas an phobail a chur chun cinn) (árachas sóisialta); a bhaineann le grúpaí nó aicmí daoine sa phobal de réir a gcéime nó a seasaimh sa saol etc.
a bhaineann leis an anam nó ar mhaithe leis
sracadh chugat nó leat (rópa, cairt, a tharraingt; tarraing suas do bhríste ort); iompar (ag tarraingt cloch, móna); piocadh (clúmh, olann, a tharraingt); baint (fiacail a tharraingt); tógáil (ag tarraingt piontaí, fíona; ticéad, cárta, a tharraingt); fáil (pá, pinsean, a tharraingt); sú (anáil a tharraingt; doras ag tarraingt gaoithe; bád ag tarraingt uisce; píopa a tharraingt); rianú, gearradh (líne, léarscáil, a tharraingt); tabhairt, tógáil (trioblóid a tharraingt; tharraing scéal scéal eile); gabháil (ag tarraingt thar toinn; tarraing isteach chun an bhoird); lua (scéal a tharraingt anuas, a tharraingt ort); cur ceangailte i (ná tarraing d'athair orainn); bualadh (tharraing sé cic air); druidim le (tá sé ag tarraingt ar an mbaile, ag tarraingt ar an Nollaig); mealladh (tá tarraingt súl inti; eolas a tharraingt as duine); aontú, comhoibriú (tá siad ag tarraingt go maith le chéile); cúlú (tarraingt siar as rud); teacht, fáil (tá tarraingt ar airgead aige); slogóg (d'ól sé a tarraingt a chinn de); síneadh (bain tarraingt as)
a bhaineann le scileanna innealtóireachta nó meicniúla; le heolas oilte speisialta ar ealaín nó ar eolaíocht phraiticiúil; a bhaineann le healaín, ceird etc. ar leith (ar nós alt teicniúil in iris innealtóireachta)
marc nó suaitheantas speisialta a bhaineann le duine nó comhlacht ar leith a chuirtear ar earraí lena thaispeáint cé a rinne iad
leagan ar lár, cloí; síneadh (duine, crann, a threascairt); cur dá chois; cur dá cois (tír a threascairt); leagan, tuisle (baineadh treascairt as)
bunaithe ar uimhreacha nó a bhaineann leo
