Foclóir Gaeilge–Béarla
Ó Dónaill, 1977
An Foclóir Beag
Ó Dónaill & Ua Maoileoin, 1991
English–Irish Dictionary
de Bhaldraithe, 1959
Gramadach
Foghraíocht
dlúite
dlúithe
dlús
dlúsúil
dlúth
dlúth-
dlúthú
do
do-
dó
dóbair
dóbartaíl
dobhar
dobharchú
dobhareach
dobheart
dobhéas
do-bhlasta
dobhránta
dobhriathar
dobrón
dócha
dochar
do1 aid ar leatsa é, a bhaineann leatsa (d'athair is do mhac is do mháthair)
do2 mír bhriathartha a léiríonn an aimsir chaite (d'ith sé agus d'ól sé a dhóthain)
do3 rfh chuig, go, go dtí (ag dul don Spáinn); chun cóngaracht nó gaol a léiriú (gar don áit, is mac dom é); ar láimh, i leith (tabhair, taispeáin, dó é; bheith dílis, go maith, do dhuine); le briathra géillte (d'umhlaigh sé, bheannaigh sé, dó; ná géill dó); gan bhriathar (bia don ocrach, Nollaig faoi mhaise daoibh); le haidiachtaí (is breá duit é; b'fhíor dó é; is cuma duit); gan an chopail (duitse é seo); le linn (ag teacht abhaile dom; sa chomhrá dúinn) do + a4 , a5 = dá2 ,3 ; do + an = don; do + ar = dar3 ; do + ár2 = dár1 ; do + ar3 = dár2
do- nach féidir, an-deacair ar fad (do-aimsithe, do-aitheanta); droch-, dona (dobhuille)
TORTHAÍ GAOLMHARA
SAN FHOCLÓIR BEAG
SAINMHÍNITHE AGUS ABAIRTÍ
SAN FHOCLÓIR BEAG
mír a úsáidtear le huimhreacha (a haon, a dó, a trí, a ceathair déag, fiche a cúig, uimhir a sé)
réamhfhocal in ionad do, de (doras a dhúnadh, bainne a ól, chuaigh sé a chodladh); (a chois na tine; a seacht a chlog)
(á, lig dom!)
chun do bhaile féin (teacht abhaile); chun na háite a mbaineann sé leis (tairne a chur abhaile)
achoimrithe, giorraithe; gairid (do)
briseadh ar ghealltanas an phósta faoina bheith dílis do do chéile
glóir agus onóir a thabhairt (do Dhia)
na gáis atá san atmaisféar thart orainn agus a thugann anáil dúinn; anáil bheag ghaoithe; spéir; aeráid
feis nó siamsa faoin aer; tógáil aeir duit féin
san ionad nó ar an ócáid (ag an doras, ag an damhsa); foinse (chuala mé agat féin é); i dtuairim (tá sé ina fhear uasal acu); i seilbh (is agat is fearr é); i bpáirt le (tá comharsana maithe againn); ag freastal ar (bhí an dochtúir aici); ag tagairt do thréithe nó staid nó eolas nó scil nó mothú nó imeachtaí nó dualgas nó fiacha nó buntáiste nó am nó faill etc. (bíodh ciall agaibh; bhí saol breá againn, tá léann acu, dá mbeadh snámh aige, tá cion aici air, bhí cluiche maith againn, tá an obair le déanamh agam, bhí airgead agam air, tá tosach agat orm, dá mbeadh bliain eile againn); le haidiacht (tá sé trom agat, ba mhaith againn é); le hainm briathartha (ag ithe, ag ól, ag díol, ag caint)
chomh maith le, mar aon le (mise agus tusa, a dó agus a trí, shuigh sé agus lig a scíth, ná mol agus ná cáin)
cosán fairsing idir chrainn isteach go dtí teach mór; sráid fhairsing agus crainn ar an dá thaobh di go minic
in éineacht le, taobh le, cóngarach do
focal molta do Dhia ach a deirtear uaireanta le hionadh nó le díomá
duine a dhearann agus a leagann amach na pleananna do lucht tógála
easumhlaíocht; mífhreagracht (do)
druga a thugtar do dhuine chun a mhothú a bhaint de go sealadach
duine, dochtúir de ghnáth, a thugann ainéistéiseach do dhuine
ainm a thabhairt ar; duine a mholadh (do phost, etc.); (lá, áit, etc.) a spriocadh
gan aird a thabhairt ar (dá ainneoin sin is uile); in aghaidh tola, gan buíochas do (rinne sé de m'ainneoin é); cé go (ainneoin gur iarr mé air stad)
cúram (aire a thabhairt do rud); aird (tabhair do d'aire)
i do sheasamh cruinn díreach agus do lámha le do thaobh agat mar a bhíonn saighdiúir
díol, tuillteanas (is maith an airí air é); duine ar fiú nó ar cóir rud a dhéanamh dó
duine a thugann aire d'áit nó do rud
i ndán do (an rud atá in áirithe do dhuine); fágtha le haghaidh (tá an t-airgead sin in áirithe don chíos; chuireamar suíocháin in áirithe dúinn féin)
ar leith (lá áirithe); curtha san áireamh (sin é atá áirithe dó)
furasta a úsáid; gar do láimh; (le duine) garúil, deaslámhach
tugtha do bheith ag taisteal nó ag imeacht ó áit go háit
ball ar bith den chruinne a bhfuil spás ann do dhuine nó do rud; achar atá curtha ar leith do ghnó áirithe (áit cathaoireach); comharsanacht (duine ón áit); sealúchas (teach agus áit); suíomh áirithe (m'áit sa rang; tá sé as áit)
céannacht duine nó ruda a bheith agat toisc gur bhuail tú leis cheana; aitheantas a thabhairt do (ní aithníonn sé a ghaolta feasta); idirdhealú (aithint idir an mhaith agus an t-olc); brath, mothú (d'aithin sé go raibh fearg orm)
achasán, masla cainte (aithis a thabhairt do dhuine); náire, ábhar náire (is é an aithis shaolta é)
duine aitheantais (fear aithnide dom)
buairt faoi rud éigin a rinne tú nár cheart duit a dhéanamh; brón (tá aithreachas orm)
An 'Is é do bheatha a Mhuire' (an tÁivé Máiria)
an uair ar an gclog; pointe ama áirithe, ócáid (an t-am seo inné); uair nó aimsir speisialta (am dinnéir); tráth ceart (bheith in am do rud); séasúr (an t-am seo de bhliain); ré, aimsir (an t-am fadó); tráth den saol (tháinig an t-am dó ciall a bheith aige); fad saoil (ár n-am ar an saol seo)
ach amháin (amach ó bheannú dúinn ní raibh mórán le rá aige)
duine a dhéanann rud le taitneamh dó agus ní ar airgead, duine gan mórán cleachtaidh ar rud ach ar breá leis a bheith ag gabháil dó
mar, cosúil le (amhail an t-éan i gcrann, amhail is béas dóibh)
mar sin, cosúil leis sin (gurab amhlaidh duit; an amhlaidh nach dtuigeann tú mé?)
leaba luascáin de líontán nó de chanbhás agus í crochta le rópaí ar gach ceann di
an t-aer a thógtar isteach sna scamhóga agus a bhrúitear amach arís; aer (tabhair m'anáil dom); tionchar (faoi anáil an Bhéarla)
duine nach airí air rud a dhéanamh dó
i mbeith (tá an saol ann); beo (nuair a bhí m'athair ann); ar fáil (tá an t-earrach ann); sa láthair (bhíomar ann in am); san áireamh (bhíomar triúr ann); inmhe (nuair a tháinig ann dó); in áit nó go háit áirithe (bhí mé ann roimhe, tá mé ag dul ann)
an-bhreá ar fad (áit, aimsir, duine, aoibhinn); sona (is aoibhinn duit)
duine a thugann aire do thréad ainmhithe
in áit nó i suíomh áirithe (ar neamh, ar scoil, ar do ghlúine, ar tosach nó ar deireadh); i staid áirithe (ar meisce, ar crith, ar sodar, ar do shuaimhneas, ar thoil Dé); faoi théarmaí áirithe (ar iasacht, ar cíos, ar phunt an ceann, ar mhaithe leat féin); i gcosúlacht (ar dhéanamh báid, ar dhath an óir); de réir (duine ar dhuine, céim ar chéim); agus ar mhórán slite eile (doras ar sheomra, faobhar ar scian, ceanúil ar pháistí, tá an t-ádh orainn, bhí fiacha troma air, ná bíodh eagla ort, etc.); ag tagairt d'aicsean i leith (seasamh, siúl, satailt, ar; ardú, doirteadh, aimsiú, ar; roinnt ar; ceilt, cosaint, ar; mhill siad an lá orainn; ná cuir as an solas orm); feidhmiú na gcéadfaí nó na hintinne (féachaint ar; smaoineamh ar; labhairt ar, glaoch ar; achainí ar)
áit chónaithe (áras duit féin); iostas (áras na hoíche); teach, foirgneamh; árthach (árais tí); broinn (in áras an chléibh)
(ar1 + a4 ) tar éis do (arna chríochnú dom)
ó áit nó ionad (bain as do phóca é, léigh mé as leabhar é, lig as an rang é, d'íoc sí as a tuarastal é, as measc na ndaoine, as gach aird); ó ábhar nó meán nó staid nó foinse (déanta as adhmad, nite as uisce, rinne sí as a stuaim féin é; baisteadh as a athair é); ó raon (as amharc, as éisteacht); i ndíth (as obair, as seilbh, tá sé as a mheabhair); de bharr (labhairt as fearg); dealú (a haon as a dó)
comhairleoir dlí, duine a ghníomhaíonn i gcúirt, agus taobh amuigh de, do dhuine i gcúis dlí
