Foclóir Gaeilge–Béarla
Ó Dónaill, 1977
An Foclóir Beag
Ó Dónaill & Ua Maoileoin, 1991
English–Irish Dictionary
de Bhaldraithe, 1959
Gramadach
Foghraíocht
aosáideach
aosán
aosánach
aosta
aosú
aothú
ápa
ar
ár
ara
árach
árachas
arae
araí
araicis
araiciseach
araid
araile
araíocht
araíonacht
araltas
arán
arann
Seans gur foirm é ar de:
air »
ar1 rfh in áit nó i suíomh áirithe (ar neamh, ar scoil, ar do ghlúine, ar tosach nó ar deireadh); i staid áirithe (ar meisce, ar crith, ar sodar, ar do shuaimhneas, ar thoil Dé); faoi théarmaí áirithe (ar iasacht, ar cíos, ar phunt an ceann, ar mhaithe leat féin); i gcosúlacht (ar dhéanamh báid, ar dhath an óir); de réir (duine ar dhuine, céim ar chéim); agus ar mhórán slite eile (doras ar sheomra, faobhar ar scian, ceanúil ar pháistí, tá an t-ádh orainn, bhí fiacha troma air, ná bíodh eagla ort, etc.); ag tagairt d'aicsean i leith (seasamh, siúl, satailt, ar; ardú, doirteadh, aimsiú, ar; roinnt ar; ceilt, cosaint, ar; mhill siad an lá orainn; ná cuir as an solas orm); feidhmiú na gcéadfaí nó na hintinne (féachaint ar; smaoineamh ar; labhairt ar, glaoch ar; achainí ar)
ar2 iarsma br a dúirt ('tá', ar seisean)
ar3 = a5 san aimsir chaite
ar4 = an2 san aimsir chaite agus sa choinníollach (ar bhris sí é? ar mhaith leat é?)
TORTHAÍ GAOLMHARA
SAN FHOCLÓIR BEAG
SAINMHÍNITHE AGUS ABAIRTÍ
SAN FHOCLÓIR BEAG
mír chéime (a ghéire atá sé, ar a dhéanaí)
fear atá ina cheann ar mhainistir
fráma agus cloichíní ar shlata nó ar shreanga air chun comhairimh
súgradh ar nós an pháiste, crostacht
an-mhór ar fad
an-mhór ar fad
rud a líonann spás agus is féidir a láimhseáil nó a fheiceáil, etc.; stuif nó substaint fhisiciúil; an stuif a ndéantar rud as, ar nós olann, cailc, cré, etc.; an rud atá i gceist nó faoi thrácht (ábhar na cainte); cúis (ábhar gáire); cúrsa (tá sé ag imeacht ar a ábhar féin); suim áirithe (ábhar airgid); sileadh i gcneá, angadh; duine a bhfuil tréith nó aidhm ar leith aige (ábhar dea-dhuine, ábhar sagairt); pas, beagán (tá sé ábhar daor)
ar an taobh seo
(déan é ach ná caith an lá leis); taobh amuigh de (ní raibh ann ach an triúr againn; níl ann ach go n-aithním é; ach amháin mé féin); ar acht go (tá sé blasta ach salann a chur air); chomh luath is (ach mise greim a fháil air); murach (ach grásta Dé)
cáineadh ar dhuine as rud éigin a rinne sé nó a dúirt sé
iarratas ar athéisteacht i gcúis dlí
casta ar a chéile, in aimhréidh, i bhfostú
dlí a ritheann parlaimint tíre (acht parlaiminte); conradh; coinníoll (ar acht go)
cumas ar obair nó ar chruatan nó ar chostas a sheasamh; maoin, saibhreas
dhá chnapán bheaga feola ar chúl na sróine a chuireann isteach ar an anáil nuair a atann siad
teas cúplála ar mhadra
briseadh ar ghealltanas an phósta faoina bheith dílis do do chéile
ceann den dá rud chrua cosúil le cnámh a fhásann ar cheann ainmhithe áirithe (ar nós eallach, fianna etc.); cuach óil; gob (diallaite, ancaire, etc.); gléas ceoil gaoithe (a bhíodh déanta as adharc uair amháin, ach gur gléas miotail atá inniu ann); gléas rabhaidh (i bhfeithicil)
rópa nó strapa ar cheann capaill, asail etc., chun é a sheoladh nó a cheangal
strainséartha, aisteach; ar leith
na gáis atá san atmaisféar thart orainn agus a thugann anáil dúinn; anáil bheag ghaoithe; spéir; aeráid
rialú ar ghlaine agus ar theas an aeir i bhfoirgneamh nó i ngléas taistil
cailín a bhíonn ag freastal ar phaisinéirí ar bord eitleáin
corraíl leictreach san aer a chuireann isteach ar chumarsáid raidió agus teileafóin
san ionad nó ar an ócáid (ag an doras, ag an damhsa); foinse (chuala mé agat féin é); i dtuairim (tá sé ina fhear uasal acu); i seilbh (is agat is fearr é); i bpáirt le (tá comharsana maithe againn); ag freastal ar (bhí an dochtúir aici); ag tagairt do thréithe nó staid nó eolas nó scil nó mothú nó imeachtaí nó dualgas nó fiacha nó buntáiste nó am nó faill etc. (bíodh ciall agaibh; bhí saol breá againn, tá léann acu, dá mbeadh snámh aige, tá cion aici air, bhí cluiche maith againn, tá an obair le déanamh agam, bhí airgead agam air, tá tosach agat orm, dá mbeadh bliain eile againn); le haidiacht (tá sé trom agat, ba mhaith againn é); le hainm briathartha (ag ithe, ag ól, ag díol, ag caint)
achainí (Dia a agairt); díoltas a imirt, sásamh a bhaint amach (coir a agairt ar dhuine)
comhrá; caint a chur ar (dhuine)
i gcoinne; i gcúiteamh ar
lot a dhéanamh ar rud
cosán fairsing idir chrainn isteach go dtí teach mór; sráid fhairsing agus crainn ar an dá thaobh di go minic
méadú; cur treise ar
na litreacha ar fad a úsáidtear i dteanga agus iad in ord speisialta
béim ghutha ar shiolla cainte; comhartha fuaime nó béime ar litir scríofa
cineál daoine; cineál ar leith ainmhithe nó plandaí
idirdhealú ar aicmí daoine
fráma ar bhalla le huirlisí a choinneáil ann
focal a chuirtear le hainmfhocal chun ciall bhreise a chur leis, ar nós arán donn
oifigeach airm a bhíonn ag freastal ar ardoifigigh
plapa ar chúl sciatháin eitleáin
ainmhí cosúil le crogall ach go bhfuil pus níos leithne air
neamhacmhainn ar bhianna áirithe nó ar shubstaintí mar phailin san aer
galar ar chealla an choirp a fhásann agus a leathann
aonad tomhais ar shruth leictreachais
méadú fuaime; neartú ar shruth leictreachais
staid an atmaisféir (teas, fuacht, grian, fearthainn, etc.); (aimsir mhaith, drochaimsir); am, ré nó tréimhse; tráth den bhliain (aimsir na Nollag); tréimhse sheirbhíse le duine eile (in, ar, aimsir ag); foirm den bhriathar a léiríonn an gníomh a bheith láithreach, caite nó fáistineach, etc. (tá, bhí, beidh; cuireann, chuir, cuirfidh)
díriú (mar ghunna) ar mharc; marc a bhualadh; ionsaí; teacht ar rud a bhí á lorg
ar easpa eolais
feoil atá bán thart ar chréacht atá ag cneasú
ar nós an ainmhí gan cumas réasúin; (le duine) tútach, garbh
ar nós an aingil
