Foclóir Gaeilge–Béarla
Ó Dónaill, 1977
An Foclóir Beag
Ó Dónaill & Ua Maoileoin, 1991
English–Irish Dictionary
de Bhaldraithe, 1959
Gramadach
Foghraíocht
aerpháirc
aerphost
aer-ruathar
aertha
aerthormán
aerú
áfach
ag
aga
agaill
agairt
agáit
agallamh
agard
ágh
aghaidh
aghlot
agnóisí
agó
agóid
agra
agrach
agróir
ag rfh san ionad nó ar an ócáid (ag an doras, ag an damhsa); foinse (chuala mé agat féin é); i dtuairim (tá sé ina fhear uasal acu); i seilbh (is agat is fearr é); i bpáirt le (tá comharsana maithe againn); ag freastal ar (bhí an dochtúir aici); ag tagairt do thréithe nó staid nó eolas nó scil nó mothú nó imeachtaí nó dualgas nó fiacha nó buntáiste nó am nó faill etc. (bíodh ciall agaibh; bhí saol breá againn, tá léann acu, dá mbeadh snámh aige, tá cion aici air, bhí cluiche maith againn, tá an obair le déanamh agam, bhí airgead agam air, tá tosach agat orm, dá mbeadh bliain eile againn); le haidiacht (tá sé trom agat, ba mhaith againn é); le hainm briathartha (ag ithe, ag ól, ag díol, ag caint)
SAINMHÍNITHE AGUS ABAIRTÍ
SAN FHOCLÓIR BEAG
aidiacht shealbhach sa tríú pearsa le hainmneacha briathartha (á chosaint, á cosaint, á gcosaint; bhí sé á gceannach; bhí siad á gceannach aige)
focail i ndiaidh a chéile a dhéanann ráiteas iomlán (tá siad ag teacht, fág ansin é, cá bhfuil siad anois? fuist, a dhuine!)
rud a líonann spás agus is féidir a láimhseáil nó a fheiceáil, etc.; stuif nó substaint fhisiciúil; an stuif a ndéantar rud as, ar nós olann, cailc, cré, etc.; an rud atá i gceist nó faoi thrácht (ábhar na cainte); cúis (ábhar gáire); cúrsa (tá sé ag imeacht ar a ábhar féin); suim áirithe (ábhar airgid); sileadh i gcneá, angadh; duine a bhfuil tréith nó aidhm ar leith aige (ábhar dea-dhuine, ábhar sagairt); pas, beagán (tá sé ábhar daor)
(le cneá) bheith ag déanamh ábhair
(déan é ach ná caith an lá leis); taobh amuigh de (ní raibh ann ach an triúr againn; níl ann ach go n-aithním é; ach amháin mé féin); ar acht go (tá sé blasta ach salann a chur air); chomh luath is (ach mise greim a fháil air); murach (ach grásta Dé)
cailín a bhíonn ag freastal ar phaisinéirí ar bord eitleáin
oifigeach airm a bhíonn ag freastal ar ardoifigigh
trialacha ceimiceacha sa seansaol ag iarraidh ór a dhéanamh de mhiotail eile
leithscéal ag duine a bhfuil coir ina leith go raibh sé in áit éigin eile ag an am
cleasaí, duine a bhíonn ag déanamh cros
focal a chiallaíonn 'go raibh sé mar sin' ag críochnú paidre
millte ag an bhfearthainn; ainnis; craptha, míchumtha
staid an atmaisféir (teas, fuacht, grian, fearthainn, etc.); (aimsir mhaith, drochaimsir); am, ré nó tréimhse; tráth den bhliain (aimsir na Nollag); tréimhse sheirbhíse le duine eile (in, ar, aimsir ag); foirm den bhriathar a léiríonn an gníomh a bheith láithreach, caite nó fáistineach, etc. (tá, bhí, beidh; cuireann, chuir, cuirfidh)
feoil atá bán thart ar chréacht atá ag cneasú
i do sheasamh cruinn díreach agus do lámha le do thaobh agat mar a bhíonn saighdiúir
comhaireamh, cuntas (rud a chur san áireamh); uimhríocht; uimhir nó suim (áireamh daoine); cur i gcuntas (ní áirím thusa; ag áireamh na mblianta)
cinnteacht, siúráil (áirithe a bheith agat ar rud); suim nó méid chinnte, cion, roinnt (an áirithe chéanna airgid)
maith ag aireachtáil
áis chuntais nó chomhairimh; duine a bhíonn ag áireamh
tugtha do bheith ag taisteal nó ag imeacht ó áit go háit
a bhfuil aitheantas faighte aige nó a bhfuil glactha leis
céannacht duine nó ruda a bheith agat toisc gur bhuail tú leis cheana; aitheantas a thabhairt do (ní aithníonn sé a ghaolta feasta); idirdhealú (aithint idir an mhaith agus an t-olc); brath, mothú (d'aithin sé go raibh fearg orm)
tá aithne agam ar
insint arís mar a tharla (eachtra a aithris); a rá de ghlanmheabhair (dán a aithris); déanamh mar a dhéanann duine eile (dá ndéanfá aithris ar d'athair); labhairt, siúl, etc. cosúil le duine eile le greann (maith ag aithris)
ach amháin (amach ó bheannú dúinn ní raibh mórán le rá aige)
duine a dhéanann rud le taitneamh dó agus ní ar airgead, duine gan mórán cleachtaidh ar rud ach ar breá leis a bheith ag gabháil dó
breathnú (ag amharc uait); radharc (amharc na súl); féachaint (thug sé amharc géar orm)
faoin aer (amuigh sa pháirc); gan a bheith istigh nó sa bhaile (tá fear an tí amuigh); i bhfad uait (amuigh ag bun na spéire); is faide amach (an balla amuigh); as áit, as alt (tá mo ghualainn amuigh); tagtha amach (tá na bláthanna amuigh); sa domhan (an rud is measa amuigh); gan íoc, le híoc fós (tá fiacha amuigh agam air); críochnaithe (tá an cluiche amuigh); gan oibriú (tá an talamh amuigh bán)
ar chéim ard (tá sé an-mhór); fíormhaith (bhí an-lá againn)
sceimhle tobann a fhágann duine gan breith ar a chiall aige; scaoll, líonrith
duine atá i ndaorghreim ag drochnós (ar nós caitheamh drugaí, etc.)
i mbeith (tá an saol ann); beo (nuair a bhí m'athair ann); ar fáil (tá an t-earrach ann); sa láthair (bhíomar ann in am); san áireamh (bhíomar triúr ann); inmhe (nuair a tháinig ann dó); in áit nó go háit áirithe (bhí mé ann roimhe, tá mé ag dul ann)
ag an Mol Theas nó thart air
cuairteoir, lóistéir; duine ar cuireadh ag duine eile ina theach
an méid blianta atá tugtha ar an saol ag duine nó rud (cén aois é?); fad saoil; seanaois (ag dul in aois); tréimhse, ré (ó aois go haois); céad bliain (an fichiú haois)
ceann amháin (a haon); duine nó rud amháin (gach aon); cárta imeartha nach bhfuil ach marc amháin air (an t-aon muileata); ar bith (níl aon duine istigh); céanna (tá siad ar aon dath le chéile); amháin (an t-aon iníon atá acu)
gnás nach gceadaíonn ach aon chéile amháin a bheith ag duine san aon am amháin
glactha leis nó curtha i bhfeidhm ag aon taobh amháin (dí-armáil aontaobhach)
a bhfuil aois aige, sean
an bheirt againn, agaibh, acu, le chéile
ag an Mol Thuaidh nó thart air
duine a cheaptar chun an soiscéal a theagasc (ar nós an dáréag a bhí ag Críost)
fear a bhfuil clann aige; duine dár sinsear (ár n-aithreacha romhainn); seanóir (aithreacha na cathrach); sagart (an tAthair Ó Riain); Dia (an tAthair an Mac agus on Spiorad Naomh)
féar nua ag fás san áit ar baineadh féar cheana
babaí; maighdean óg (ag na filí)
naíonán, leanbh beag óg nach bhfuil siúl aige fós
ag siúl go deacrach le cos ghortaithe nó chraplaithe; easpach (leithscéal bacach)
ag siúl go bacach
bata crúcáin mar a bhíodh ag aoirí caorach sna scéalta, nó mar a bhíonn ag easpag mar chomhartha gur aoire spioradálta é; lúibín gruaige
lámh lúbtha ag an uillinn
