Foclóir Gaeilge–Béarla
Ó Dónaill, 1977
An Foclóir Beag
Ó Dónaill & Ua Maoileoin, 1991
English–Irish Dictionary
de Bhaldraithe, 1959
Gramadach
Foghraíocht
aosánach
aosta
aosú
aothú
ápa
ar
ár
leath
ara
árach
árachas
arae
araí
araicis
araiciseach
araid
araile
araíocht
araíonacht
araltas
arán
arann
aranta
leath bain2 (leith in abairtí áirithe) cuid den iomlán atá cothrom leis an gcuid eile (déan dhá leath de, leath slí); cuid, roinn (déan trí leath de); taobh, cliathán; treo (an leath tosaigh) ► ar leith, faoi leith i leataobh, leis féin (in áit ar leith); suntasach, speisialta (duine ar leith) ► go leith agus leath (bliain, míle, trí huaire, go leith) ► i leith i dtreo (i leith na láimhe deise); i bhfabhar (i mo leith nó i m'éadan); thar ceann, ar son (paidir i leith na marbh); i muinín (dul i leith Dé); in aghaidh, i gcoinne (chuir sé bréag i mo leith); anseo, abhus, go dtí seo (tar i leith anseo; ó shin i leith) ► i leith is go amhail is dá mba; á cheapadh go
SAINMHÍNITHE AGUS ABAIRTÍ
SAN FHOCLÓIR BEAG
strainséartha, aisteach; ar leith
cineál daoine; cineál ar leith ainmhithe nó plandaí
ar leith (lá áirithe); curtha san áireamh (sin é atá áirithe dó)
tréith ar leith; bealach, dóigh; staid; ord; patrún, scéim; cur síos nó cuntas scríofa ar ábhar éigin
ball ar bith den chruinne a bhfuil spás ann do dhuine nó do rud; achar atá curtha ar leith do ghnó áirithe (áit cathaoireach); comharsanacht (duine ón áit); sealúchas (teach agus áit); suíomh áirithe (m'áit sa rang; tá sé as áit)
a bhaineann le háit nó le ceantar ar leith
struchtúr fisiciúil coirp; staidéar ar an struchtúr seo tar éis an corp a ghearradh suas ina chodanna ar leith
an ceann is fearr i gcomórtas nó in iarracht (bua a fháil); tabharthas ó Dhia (bua cainte, bua ceoil); maitheas, fiúntas (bua dá bhfuil ag an léann); cáilíocht ar leith (cloch bhua)
cuid de leabhar atá deighilte amach le huimhir nó le teideal ar leith; canónaigh ardeaglaise i mbun tionóil le chéile
caint, urlabhra (chuir sé canúint orm); modh cainte a bhaineann le ceantar nó le haicme ar leith (canúint Chonamara); tuin, modh foghraíochta (canúint ghalánta ar a chaint)
tréithe canúna; cloí nó luí le canúint ar leith
tréithe uile duine a dhéanann duine ar leith de; pearsa i ndráma nó i scéal; duine corr nó aisteach, duine ann féin ar fad
rud a thochras thart ar rud eile (rópa a chasadh); lúbadh (do mhurnán a chasadh); dul thart nó cur thart (roth a chasadh); filleadh ar ais (casadh abhaile); seinm, canadh (amhrán, port, a chasadh); bualadh le (castar na daoine ar a chéile); cur i leith (ní á chasadh leat é); lúb, cor (bóthar lán de chastaí); rince (rud a chur ar casadh)
an cineál oibre nó saothair a dtuilleann duine a bheatha leis; obair a bhfuil scil ar leith ag baint léi; slí bheatha
go, go dtí, i dtreo (dul chuig, chun, duine); maidir le, i dtaobh, i leith (go maith chuig Laidin, chun Laidine); le haghaidh (réidh chun bainte; cad chuige é sin?); oiriúnach i gcomhair (má bhíonn an lá chun féir); i mbun (cliste chun oibre); ar tí (bhí mé chun é a rá léi)
cófra; stór saibhris; stór croí; suim airgid curtha ar leith ar chúram speisialta
cuid d'abairt a bhfuil ainmní agus faisnéis dá chuid féin ann (mar shampla - cé go raibh an t-uisce fuar chuamar ag snámh - clásal atá sna focail sa chló iodálach); cuid ar leith de chonradh etc.
i leith an chliatháin, ar leataobh
cur ar leith le húsáid i gcomhair cúraimí naofa (eaglais a choisreacan); fíor na croise a ghearradh, beannú (uisce coisricthe; coisric thú féin)
stát ina bhfuil rialtais ar leith freagrach do na réigiúin éagsúla ach rialtas amháin os a gcionn freagrach don stát uile
cúis a chur i leith duine nó an dlí a chur air
dúbailte; déanta ina dhá chuid ar leith
ar leith, i leataobh leis féin
duine a théann ar leith leis féin ó dhaoine; duine gan teach gan treibh; truán
chuig, go, go dtí (ag dul don Spáinn); chun cóngaracht nó gaol a léiriú (gar don áit, is mac dom é); ar láimh, i leith (tabhair, taispeáin, dó é; bheith dílis, go maith, do dhuine); le briathra géillte (d'umhlaigh sé, bheannaigh sé, dó; ná géill dó); gan bhriathar (bia don ocrach, Nollaig faoi mhaise daoibh); le haidiachtaí (is breá duit é; b'fhíor dó é; is cuma duit); gan an chopail (duitse é seo); le linn (ag teacht abhaile dom; sa chomhrá dúinn) do + a4 , a5 = dá2 ,3 ; do + an = don; do + ar = dar3 ; do + ár2 = dár1 ; do + ar3 = dár2
éadach, éadaí; culaithirt ar leith (mar a chaitheann saighdiúirí nó banaltraí nó sagairt)
fuaim béil nó grúpa litreacha a chiallaíonn rud ar leith; abairt, ráiteas, caint (focal a rá le duine); teachtaireacht, eolas (focal a chur chuig duine); gealltanas (d'fhocal a bhriseadh; ar m'fhocal duit)
focail nó comharthaí i bhfoirm achomair a léiríonn smaoineamh nó riail ar leith, ar nós H₂O = uisce
córas oideachais ina ndéantar cúram ar leith d'obair cheirde
ceantar cathrach ina gcónaíonn aicme nó cine ar leith
bail nó tréith indibhidiúil; tréitheacht ar leith, leithleachas
seomra beag nó spás ar leith a gcoinnítear bia ann
caint fhoirmiúil ar ábhar ar leith
ar leith leis féin (cuir cúpla práta i leataobh dó)
ar leith, leis féin; corr, ait; gar dó féin, mór as féin
ar leith, i leataobh, ina aonar
fear atá i gceannas ar dhaoine eile (ag obair do mháistir); múinteoir (máistir scoile); duine sároilte (tá sé ina mháistir ar a cheird); duine a bhfuil céim ar leith ó ollscoil aige (Máistir Ealaíon)
an ceannas a bhíonn ag máistir; an scil nó an t-eolas ar leith a bhíonn ag máistir
planda beag gairdín a chuireann blas ar leith ar bhianna áirithe
scata daoine ag siúl i líne in éineacht ar ócáid ar leith
scoil ar leith do naíonáin
(fadó) an freagra a gheofaí ó dhia i dteampall nó scrín faoi leith ar cheist dheacair
cuid nó páirt ar leith de shiopa nó d'oifig nó de mhonarcha, etc.
cuid roinnte (an roinn seo tíre); cuid ar leith (Ranna Stáit)
tairne de chineál ar leith, clais bhíseach ar a thimpeall agus clais dhíreach trasna ar a cheann
go dtí an aird thiar (siar go Gaillimh); i leith an chúil (druid siar ón tine; lig sé siar a chluasa; chuaigh sé siar ar a fhocal); i leith an droma (luí, suí, siar); isteach, síos (ól siar é, níos faide siar sa pholl); go dtí am níos luaithe (clog a chur siar; i bhfad siar); iargúlta (baile i bhfad siar); ar athlá (cuireadh siar an cruinniú); gearr (tá na ba siar sa bhainne)
ag tagairt do rud atá luaite cheana; ar leith nó tamall as bealach (ná habair sin; sin mar a bhíonn; ina dhiaidh sin; é sin, an duine sin); ag tagairt d'am áirithe atá thart (roimhe sin, as sin amach); i gcomparáid (níl sé chomh daor sin)
tréith; mionphointe, ponc (sonraí an cháis); rud áirithe nó ar leith; taibhse, arracht (sonra an duine mhairbh)
neamhghnách, neamhchoitianta; ar leith, áirithe (eagrán speisialta)
marc nó ball beag; áit ar leith; paiste (spota grinn)
