Foclóir Gaeilge–Béarla
Ó Dónaill, 1977
An Foclóir Beag
Ó Dónaill & Ua Maoileoin, 1991
English–Irish Dictionary
de Bhaldraithe, 1959
Gramadach
Foghraíocht
bulcáil
bulla
bulla báisín
bullán
bultúr
bumaile
bumbóg
bun
bun-
bunábhar
bunadh
bunaíocht
bunairgead
bunáit
bunáite
bunáiteach
bunaitheoir
bunata
buncheart
bunchíos
bunchloch
bundlaoi
bundún
bun fir1 an pháirt is ísle de rud (ó bhun go barr); stumpa (bun coinnle); deireadh (bun cúrsa); foinse (bun scéil); aird (bun na gaoithe); lorg (bun ruda a chur); caipiteal nó suim le a bheith ag cur leis (bun agus biseach airgid) ► ar bun curtha ar fáil, ag dul ar aghaidh ► faoi bhun níos ísle nó níos lú ná ► i mbun i bhfeighil, ag tabhairt aire do
bun- réimír íochtarach (bunbhalla, buncharraig); bunúsach (buncheart); príomha (bunchóip); talmhaí (buntomhas tí); measartha mór (bunaois); leathchaite (bunbhróg)
SAINMHÍNITHE AGUS ABAIRTÍ
SAN FHOCLÓIR BEAG
dílleachta nach bhfuil aon duine ina bhun
faoin aer (amuigh sa pháirc); gan a bheith istigh nó sa bhaile (tá fear an tí amuigh); i bhfad uait (amuigh ag bun na spéire); is faide amach (an balla amuigh); as áit, as alt (tá mo ghualainn amuigh); tagtha amach (tá na bláthanna amuigh); sa domhan (an rud is measa amuigh); gan íoc, le híoc fós (tá fiacha amuigh agam air); críochnaithe (tá an cluiche amuigh); gan oibriú (tá an talamh amuigh bán)
dóchas gan bun leis, dóchas baoth
i bhfad suas; fada ó bhun go barr; glórach, furasta a chloisteáil
uasal atá faoi bhun bíocunta i gcéim
fear uasal atá faoi bhun iarla i gcéim
duine a chuireann rud ar bun
bunsileán, bun an dín a chrochann amach ón mballa
cur ar bun
bun, foinse (bunús an chreidimh); rachmas (duine a bhfuil bunús aige); an chuid is mó de (tá bunús na hoibre déanta)
a bhfuil bun ceart leis, príomha; substaintiúil
cuid de leabhar atá deighilte amach le huimhir nó le teideal ar leith; canónaigh ardeaglaise i mbun tionóil le chéile
go, go dtí, i dtreo (dul chuig, chun, duine); maidir le, i dtaobh, i leith (go maith chuig Laidin, chun Laidine); le haghaidh (réidh chun bainte; cad chuige é sin?); oiriúnach i gcomhair (má bhíonn an lá chun féir); i mbun (cliste chun oibre); ar tí (bhí mé chun é a rá léi)
solad atá ciorclach as a bhun agus a thagann go dtí pointe ag a bharr; aon rud ar dhéanamh cóin
ar siúl, ar bun (tá rud éigin ar cois)
an t-oifigeach i mbun an chúisimh i gcúirt dlí
cnámh faoi bhun an mhuiníl thart
ól go bun
duine i mbun dorais i bhfoirgneamh
fáil réidh le rud, caitheamh síos; earraí spártha a chaitheamh ar mhargaí iasachta faoi bhun a luacha
thíos, laistíos de, ar leibhéal níos ísle (ná) (istigh faoin mbord; faoi uisce, faoi thalamh); ag bun, i bhfothain (suí faoi charraig, ar ancaire faoin oileán); clúdaithe le (faoi bhrat sneachta; faoina chulaith Dhomhnaigh; crann faoi bhláth); le tréithe áirithe (faoi ainm bréige; faoi ghné aráin); gabháil trí (dul faoi scrúdú, faoi obráid); (le léiriú staide) (faoi mheas, faoi smacht, faoi shíocháin, faoi adhall); (le fás, borradh) (an luas a bhí faoi; tá fuadar fút); i dtaobh le (tá an teach fúinn féin; fág faoi é); oiriúnach (ach an lá a bheith faoi dúinn); ar intinn (níl fúinn é a dhéanamh); maidir le, mar gheall ar (ag caint faoi); níos lú ná (faoi scór, díoladh faoina luach é); (mar théarma méadaithe) (faoi dhó; a sé faoi a seacht); (mar chodán) (deich bpingine faoin bpunt); timpeall, thart ar (faoi do mhuineál; amuigh faoin tuath); ar an taobh seo de (faoi mhaidin, faoi cheann bliana); ag, um (faoi láthair, faoi dheireadh); in aghaidh (bualadh faoi dhuine); ar (ola a chur faoi); (mar dob ) (an ghrian ag dul faoi)
cúis, réasún, an bun atá le rud a dhéanamh
dul i mbun fiontair, dul sa seans
bun, bonn; bunphrionsabal (foras feasa); staidéar, socracht, cónaí (níor tháinig suí ná foras air); fondúireacht, institiúid
an chuid de phlanda nó de chrann atá faoi thalamh agus a shúnn bia as an gcré, rúta; bun, foinse (duine uasal ó fhréamh)
substaint, bun maith céille (caint agus fuaimint léi)
caint gan bhun gan bharr atá deacair a thuiscint
an obair a bhíonn ar siúl ag duine de ghnáth (do ghnó a dhéanamh); feidhm, cás (gnó do dhochtúir é); obair thráchtála (gnó a chur ar bun); gá, riachtanas (tá gnó agam díot; níl gnó agam leis); cúis, cúram (déanamh do ghnó de rud a bheith agat); gnáthchúrsaí (gnóthaí an tsaoil); obair, déantús, cúram (gnóthaí Dé)
cois, in aice (a dhroim le balla; druid anall liom); buailte ar (dá mbeadh ceirín leis; bhí srian lena theanga); i dtreo (bhí a aghaidh linn, ina luí le gréin; tá súil aige léi); ar feadh (thit sé le haill; thart le bun na gcnoc, ag imeacht le sruth); in éineacht (bhí mé ar scoil leo; ná caith an hata sin leis); i bhfabhar (bhí an t-ádh leis; ar mhaithe liomsa); in aghaidh, chuig (ná bí liom; chuir sé an gadhar leo); ar feadh tréimhse áirithe (le trí lá anois; tá sé anseo le fada); i gcomparáid (chomh buí le hór; i gcomórtas le Seán); de chuid (ní liomsa é; cara liom é sin); ag, i seilbh (an bhfuil do chóta leat?; bhí siúl géar linn); ar aghaidh (abair leat; d'imigh sé leis; isteach libh); le cabhair (daoradh le feall é; léirigh le sampla é); ag leanúint (tá costas, deifir, leis); de thoradh (ar crith le heagla, plódaithe le daoine; tá an donas air le bréaga); chun (le greann a dúirt sé é); i dtuairim (ní dóigh liom é; is beag leis é); chun, le haghaidh (tá siad le pósadh, cad a bhí le rá agam; tá obair le déanamh) le + a4 = lena; le + ar3 = lenar; le + ár2 = lenár
uasal díreach faoi bhun diúic i gcéim
cleachtas an phápaire; caint gan bhun
bealach gabhála; cead scríofa (pas fillte); cead imeachta (bíodh do phas agat anois); cead taistil thar lear ón Rialtas; giota beag, beagán (pas déanach, pas beag fuar); caighdeán faoi bhun onóracha i scrúduithe
gléas cosúil le feadán, agus scátháin nó lionsaí ann, a úsáidtear i bhfomhuireáin nó i dtrinsí féachaint cad tá ar bun lastuas
tomhas meáchain, díreach faoi bhun leathchileagraim (1 pt = 16 unsa); tomhas airgid in Éirinn agus sa Bhreatain (£1 = l00p)
stíobhard; duine i mbun airgid i gcumann; sagart paróiste in Eaglais na hÉireann
réalta; marc speisialta (*) a úsáidtear i gclódóireacht chun aird a dhíriú ar nóta ar chiumhais nó ag bun leathanaigh
bun an dín a chrochann de dhroim balla nó cruaiche, bundlaoi; ráth, balla timpill
sciath bheag; scannán faoi bhun an ghoile idir na heasnacha
an leath tosaigh den mhuineál faoi bhun na smige; an taobh istigh de seo mar a bhfuil an píobán agus an craos; scrogall, sceadamán
ag obair (clog a chur ar siúl); ar bun, ag dul ar aghaidh, ag imeacht (cad tá ar siúl agaibh?)
an chuid den aghaidh faoi bhun an bhéil
go dtí áit nó céim níos airde (dul suas ar stáitse; suas an staighre, an sliabh); ar leibhéal níos airde (dhá urlár suas); ardaithe, éirithe (tá na costais suas); in airde (seas, éirigh, suigh suas; tá an ghealach suas); ar bun, cearr (tá rud éigin suas); beo (an t-aos óg atá suas anois); go hiomlán (glan suas an teach)
faoi do bhun, in íochtar, in áit íseal (thíos sa ghleann; thíos i bpoll, i mo phóca); níos faide síos (an ceann thíos den bhord); thuaidh (thíos i Málainn); scríofa, breactha, síos (tá sé thíos sa leabhar aige); ar an tine (tá an citeal thíos agam); cloíte, chun deiridh (ní tusa a bheidh thíos leis ach mise)
tús nó bun a chur le (thionscain sin gnás nua); triail (gach cleas dár thionscain sé); oscailt (tionscnamh oifigiúil an Oireachtais)
bun ramhar leathchruinn faoi thalamh a bhíonn ar phlandaí áirithe (ar nós an phráta)
glasra faoi bhun mór cruinn a bhruitear agus a itear nó a thugtar mar bhia d'ainmhithe
caora óg faoi bhun bliana
bun; foinse; scríbhneoir; eolaí; ábhar (údar sagairt); bunús (scéal a bhfuil údar leis); cúis (bhí údar gearáin, gáire, againn)
