Foclóir Gaeilge–Béarla
Ó Dónaill, 1977
An Foclóir Beag
Ó Dónaill & Ua Maoileoin, 1991
English–Irish Dictionary
de Bhaldraithe, 1959
Grammar
Pronunciation
maoth
maothán
maothlach
maothú
mapa
mapáil
mar
maraí
marana
maránta
marascal
maratón
marbh
marbhán
marbhánta
marbhlann
marbhna
marc
marcach
marcáil
marcaíocht
marcas
mar cón & dob & rfh cosúil le (mar an eala ar an linn); i gcáilíocht (lena fáil mar chéile); le haghaidh (mar thús ar an obair); de réir (gach dalta mar a oiltear); ar nós (lá mar seo); ar an dóigh (déan mar is ceart é); tuairim ar (míle nó mar sin); an chaoi (sin mar is fearr é); amhail is (mar a bheadh deifir air); toisc, ar an ábhar (mar go bhfuil cúis leis); san áit (mar a bhfuil siad) ► mar atá is é sin le rá (tá beirt ann, mar atá Brian agus Síle) ► mar dhia más fíor, ag cur i gcéill go
DEFINITIONS AND PHRASES
IN AN FOCLÓIR BEAG
a rá amach go hoscailte; bheith sásta a rá gur mar sin atá; nóta á rá go bhfuair tú nó gur íoc tú as rud éigin; faoistin a dhéanamh i gcoir
an ceann polaitiúil atá ar Roinn Stáit, mar shampla, an tAire Oideachais
líne réadach nó shamhailteach trí lár ruda a gcasann an rud uirthi, mar shampla casann an domhan ar an ais atá idir an Mol Thuaidh agus an Mol Theas
bata siúil; bata éadrom solúbtha, mar atá sa bhambú
suíochán agus droim air do dhuine amháin; suíomh nó suíochán oifigiúil údaráis (mar atá ag ollamh nó ag duine a ritheann cruinniú)
an rud atá luaite (mar an gcéanna)
cuid d'abairt a bhfuil ainmní agus faisnéis dá chuid féin ann (mar shampla - cé go raibh an t-uisce fuar chuamar ag snámh - clásal atá sna focail sa chló iodálach); cuid ar leith de chonradh etc.
an fhuaim chéanna a bheith i bhfocail, mar atá bán, lár nó Laidin, maidin
barr na talún mar a bhfásann féar agus plandaí, ithir; cineál áirithe ithreach atá righin agus a chruann le bácáil, agus a dhéanann brící agus earraí cré
dúil bheo, aon ní atá cruthaithe, éan nó feithid nó ainmhí, mar shampla; duine anbhann, duine bocht lách (an créatúr bocht)
(le crúba) scoilte ina dhá leath, mar atá ag bó, caora, muc etc.
córas rialtais faoinar leis an stát gach cineál tionscail agus tráchtála agus gan aon mhaoin phríobháideach in ainm is a bheith ann (mar atá sa tSín etc.)
aghaidh agus uimhreacha uirthi mar atá ar chlog nó ar theileafón
ar dhath atá idir buí agus dubh mar atá ar chócó nó ar chaife; crua, láidir (teach donn daingean)
uillinn nócha céim (mar atá i gcúinne cearnóige)
gléas ceoil cruinn atá folamh istigh ann agus é déanta mar a bheadh fráma agus craiceann sínte teann air agus a bhuailtear le bataí; aon ní atá ar dhéanamh druma (druma coscáin; druma ola)
breith nó rialú a tugadh san am atá caite agus a thógtar mar shampla nuair a bhíonn a leithéid i gceist arís
focal a chuireann béim ar an bhfocal a thagann roimhe agus a dhealaíonn ó rudaí eile é (é féin a rinne é; eadrainn féin atá sé; go deimhin féin); fiú amháin (mar sin féin; dá mbeadh bean féin aige)
rud cosúil le snáithín caol (mar atá i mbolgán leictreach agus a thugann solas)
ceart, díreach mar atá nó mar a tharla; dílis (cara fíor, nóta fíor)
aon rud mar leabhar, iris etc., atá clóite agus foilsithe
teorainn (dul thar fóir le rud); ciumhais atá tógtha go slachtmhar (mar a bheadh ar chruach nó stáca)
substaint i bhfoirm gaile a úsáidtear le haghaidh teasa nó cócaireachta (gás guail mar shampla) (Tá gáis eile ann a mhaolaíonn pian agus tuilleadh atá nimhneach)
líne a léiríonn cad é mar atá luach ruda ag dul suas nó síos thar thréimhse áirithe
cineál de chodladh ina labhraíonn nó a ngníomhaíonn an té atá curtha faoi mar a ordaíonn an hiopnóisí dó
clúdach éadaigh thart ar an gceann (mar chuid de chóta go minic), cochall; aon rud atá cosúil i ndealramh le húda
ithe féir atá ag fás (mar a dhéanann ainmhithe i bpáirc)
dúchas sa duine nó san ainmhí rudaí áirithe a déanamh astu féin gan mhúineadh gan foghlaim (ar nós mar atá éin óga in ann eitilt)
marc scríofa a léiríonn fuaim chainte mar atá i litreacha na haibítre; teachtaireacht scríofa faoi chlúdach (scríobh sé litir chugam)
fás nó planda gan stoc adhmaid (mar atá i gcrann nó i dtor); planda a úsáidtear chun leighis
maide láidir a chuirtear mar chosaint le balla nó cruach nó rud ar bith mar sin atá i mbaol titim
éan beag a bhfuil cineálacha éagsúla de ann, mar atá, meantán dubh, gorm, lathaí, léana etc.
an saol máguaird seachas mar atá déanta ag an duine (ar nós plandaí, ainmhithe, aibhneacha, cnoic etc.); buntréithe duine (an nádúr daonna) nó ruda (tá nádúr gainimh sa talamh sin); bá, cineáltas (lán de nádúr); an domhan saolta (dlíthe an nádúir; os cionn nádúir)
duine atá naimhdeach leat nó a throideann tú; tír nó fórsa airm in aghaidh tíre eile; rud mar bhia, etc. nach réiteodh leat (níl aon namhaid agam ach é)
an uair (nuair a chuaigh sé isteach); toisc, óir (nuair is mar sin atá sé); cé, ainneoin, go (nuair a dhéanfadh focal amháin cúis)
móide; mar aon le; an comhartha suimithe (+) idir uimhreacha, mar atá 6 + 3 = 9
córas rialtais gan rí gan bhanríon, agus uachtarán tofa mar cheann air, mar atá in Éirinn
mír bheag bhídeach agus lucht leictreach inti atá mar chuid de chroí gach uile adaimh
abairt nó caint atá deacair a rá (mar - d'ith damh dubh ubh amh ar neamh)
tréimhse trí mhí; séasúr, mar atá, an t-earrach, an samhradh, an fómhar is an geimhreadh
praiticiúil, oibiachtúil; a thugann aghaidh ar an bhfírinne; a fheiceann an saol mar atá sé; dílis don saol
focal beag a chuirtear roimh ainmfhocal lena thaispeáint cén bhaint atá aige le focal eile (mar shampla; ar, as, ag, do, de, i, ó etc.)
samhlaíocht á cur ag obair ar an saol chun fallaing bhréige a tharraingt thart air agus é a bheith níos mealltaí ná mar atá sé; stíl shamhlaíoch i gcúrsaí litríochta agus ealaine; raiméis
aon ní atá marcáilte go rialta agus a úsaidtear mar chaighdeán tomhais (mar shampla, teirmiméadar); sraith nótaí ceoil ag éirí nó ag titim agus áirithe thomhaiste eatarthu; toisí pictiúir, cuspa, plean, etc., tarraingthe i gcoibhneas leis an rud féin (mar shampla, cuspa d'fhoirgneamh ar scála, mapa tarraingthe ar scála 1" in aghaidh an mhíle)
cuntas stairiúil (scéal na hÉireann, mo bheatha); eachtra (scéal grinn); cuntas nó cur síos ar rud a tharla (scéal tubaisteach); nuacht (an bhfuil aon scéal nua agat?); cúrsa, cás (seo mar atá an scéal; sin scéal eile); cúis mhilleáin (maith an scéal thú)
fearas chun meáchain throma a ardú (mar atá, chun cuid d'fheithicil a ardú le go bhféadfaí bonn a athrú nó a dheisiú)
dúnadh céarach nó luaidhe a chuirtear ar cháipéis mar chruthú gur fíorcháipéis í agus nach brionnaithe atá sí, nó ar rud ar bith ionas nach féidir é a oscailt gan an dúnadh a bhriseadh; marc, iarsma (d'fhág an aicíd a séala air)
éirí séimh nó a dhéanamh séimh; h a scríobh i ndiaidh consain sa Ghaeilge agus iad araon a fhuaimniú le chéile mar aon chonsan amháin (Is iad na consain atá i gceist, b, c, d, f, g, m, p, s, t)
ag tagairt do rud atá luaite cheana; ar leith nó tamall as bealach (ná habair sin; sin mar a bhíonn; ina dhiaidh sin; é sin, an duine sin); ag tagairt d'am áirithe atá thart (roimhe sin, as sin amach); i gcomparáid (níl sé chomh daor sin)
fuaim a dhéanann focal nó cuid d'fhocal (mar shampla, siolla amháin atá sna focail fear agus bean, agus dhá shiolla an ceann sna focail cailín agus buachaill); nóta (siolla ceoil); puth (siolla gaoithe); rian, luid (bhí siolla den ádh ort)
