Foclóir Gaeilge–Béarla
Ó Dónaill, 1977
An Foclóir Beag
Ó Dónaill & Ua Maoileoin, 1991
English–Irish Dictionary
de Bhaldraithe, 1959
Gramadach
Foghraíocht
bainistíoch
bainistreás
bainne
bainniúil
báinseach
bainseo
baint
báinté
bainteach
bainteoir
baintreach
báíocht
bairdéir
báire
bairéad
báireoir
bairille
bairín
bairneach
bairrín
báirse
báirseach
baint bain2 rud a thochailt as an talamh nó a ghearradh nó a tharraingt den áit a bhfásann sé (clocha, féar, bláthanna a bhaint); rud a scaoileadh as a ionad nó as a ghreim (fuil, glas, a bhaint; duine a bhaint dá chosa); buachan ► baint amach stoitheadh (fiacail a bhaint amach); tobhach (fiacha a bhaint amach); tarraingt (gáire a bhaint amach); tuilleamh, fáil (clú a bhaint amach); sroicheadh (an baile a bhaint amach) ► baint do teagmháil le; cur isteach ar; tarlú do (bhain taisme dó) ► baint faoi fanacht mar a bhfuil, socrú síos (cá bhfuil tú ag baint fút?); ciúnú, ceansú (thug mé iarraidh baint faoi); tochailt faoi (tá an abhainn ag baint faoin mbruach) ► baint le cur isteach ar, teagmháil do; ceangal nó gnó a bheith ag rud le rud eile (ní bhaineann sé liom)
SAINMHÍNITHE AGUS ABAIRTÍ
SAN FHOCLÓIR BEAG
réidh le baint (mar arbhar) nó le hithe (mar úll); gasta, cliste (súil aibí)
ag baint (le), a bhaineann (le)
deas le hithe nó le hól; ráite go deas (caint bhlasta); ag obair go deas (tá an speal ag baint go blasta)
cloch chrua ar féidir spréacha a bhaint aisti le píosa de chruach
leá méin le miotal a bhaint as
buillí a thabhairt do dhuine nó do rud; an gráinne a bhaint de thuí le hinneall buailte; uibheacha no uachtar a ghreadadh go dtagann cúr orthu; preabadh go rialta (croí ag bualadh); múnlú (airgead a bhualadh); seinm (port a bhualadh); leagan (buaileadh breoite é); sroicheadh ar do chúrsa (gur bhuail siad cuan; buail isteach chugainn); troid (bhí bualadh mór ann); bua a fháil (bhuaileamar sa chluiche iad)
leas (buntáiste a bhaint as rud); tosach áite ar dhuine eile; seans le bua a fháil
a bhfuil céasadh ann nó ag baint leis, peannaideach
an cineál oibre nó saothair a dtuilleann duine a bheatha leis; obair a bhfuil scil ar leith ag baint léi; slí bheatha
go, go dtí, i dtreo (dul chuig, chun, duine); maidir le, i dtaobh, i leith (go maith chuig Laidin, chun Laidine); le haghaidh (réidh chun bainte; cad chuige é sin?); oiriúnach i gcomhair (má bhíonn an lá chun féir); i mbun (cliste chun oibre); ar tí (bhí mé chun é a rá léi)
tochas beag a chur ar dhuine le sciotaíl gháire a bhaint as
gual agus an gás bainte as le teas an-ard
atá ina choir nó a bhfuil baint aige le coir (gníomh coiriúil)
craiceann a bhaint de rud; craiceann a leasú chun leathair; dathú nó clúdach le coirt
casadh (cor i mbóthar, i rópa, cor a bhaint as giorria); corraí (gan chor); babhta (cor iomrascála); caitheamh amach (cor lín); cás (cora crua an tsaoil, cad is cor dó?); camhrú (tá cor sa bhainne, san fheoil); (le ceol, rince) ríl (cor ochtair, cor na sióg); ord (as cor)
uirlis le lann chuartha agus doirnín beag chun féar, arbhar etc. a bhaint; an giall íochtair (corrán géill)
corraí nó suaitheadh tobann a bhaint as rud (chroith sé a cheann, chroith sé lámh liom); leathadh (síol a chroitheadh, salann a chroitheadh ar rud); beartú, sméideadh (chroith sé an bata liom, a cheann orm)
radharc na súl a bhaint de dhuine go sealadach le solas etc.
leá, scaipeadh (tháinig díleá orthu); leá bia sa ghoile le go bhféadfadh an corp fuinneamh a bhaint as
gan glacadh le rud (ná diúltaigh é); a rá nach mbeidh baint ná páirt agat le rud nó duine; droim láimhe a thabhairt le rud (diúltú don diabhal); lagú (tá an ghrian ag diúltú); seachaint, druidim siar (tá siad ag diúltú romhainn)
cineál crua cloiche ar féidir spréacha a bhaint aisti go héasca le smut de chruach
scamhadh fiacla chun duine mar olc air; scaimh; druidim, teagmháil, baint (ná drann leis; níl sé ag drannadh leis an ól)
déileáil, trádáil; úsáid, buntáiste (ní thig liom aon earraíocht a bhaint as)
brú ruda le leacht a bhaint as (éadach, oráiste, a fháscadh); teannadh (lámh, snaidhm, téad, a fháscadh); teannadh, druidim, le (tá siad ag fáscadh orainn); teannadh (fáscadh chun reatha)
baint glóir as na liopaí le sásamh chun bia, dí etc.
a dhéanamh glan nó éirí glan; íoc go hiomlán (fiacha a ghlanadh); gealadh suas (ghlan an lá); imeacht ar fad (glan leat amach as seo); réiteach (urlár a ghlanadh); putóga a bhaint as (iasc a ghlanadh); scrios (ghlan sé sinn); gabháil thar (ghlan sé an coirnéal, an claí)
tnúth le cáil ard a bhaint amach
imeacht, siúl, bogadh ó áit go háit (gluais ort; gluaiseacht tráchta); imeachtaí eagraithe le cuspóir a bhaint amach (gluaiseacht na saoirse)
fuaim a dhéantar gan úsáid a bhaint as an teanga ná na fiacla ná na beola (is é sin, gan chonsan) ar nós a, e, i, o, u, gearr nó fada, á n-úsáid leo féin nó le chéile chun fuaim a léiriú
bualadh bainne i gcuinneog le him a bhaint as
a bhfuil náire ann nó ag baint leis; cúthail
duine nó rud a bhfuil crá nó ciapadh ag baint leis
cuid, píosa, blúire; taobh, lámh (ghlac sé páirt ann; páirt duine a thógáil); comhluadar, caidreamh (ná bíodh baint ná páirt agat leo); cion, cairdeas (lucht gaoil agus páirte; a leanbh na páirte); páirtíocht, comhar (rinne sé i bpáirt liom é)
focal beag a chuirtear roimh ainmfhocal lena thaispeáint cén bhaint atá aige le focal eile (mar shampla; ar, as, ag, do, de, i, ó etc.)
riar ina chodanna (rud a roinnt ar dhaoine; cártaí a roinnt); baint (tá trioblóid ag roinnt leis sin); cur isteach i (céad a roinnt ar dheich); méid áirithe, cuid (tá roinnt mhaith airgid aige); beagán (tá sé roinnt cosúil leat)
saoradh ó bhaol etc.; caomhnú, cosaint ó dhochar; barra nó torthaí a bhaint agus a chur ó bhaol; cur thart le húsáid ar ball (airgead a shábháil)
obair (chrua) (lá mór saothair); anró, dua (bhí saothar ag baint leis an obair sin); strus anála (tá saothar ort ina dhiaidh); éacht oibre; obair ealaíne nó litríochta; damáiste
seans ag baint leis; ádhúil, sona
fad nó teannadh a bhaint as rud (sreang a shíneadh); searradh (do ghéaga a shíneadh); luí ar d'fhad (sín siar ansin); luí le nó cois (sínte le mo thaobh); éirí fada (tá an lá ag síneadh); cur amach (sín amach do lámh); leagan; pointeáil (shín sé a mhéar chuige); brú chun cinn (síneadh chun reatha)
gléas ceoil a leagtar ar chlár, agus sreanga miotail ann a phioctar le ceol a bhaint as
feidhm a bhaint as an intinn (ag smaoineamh go domhain; rinne mé smaoineamh i m'intinn); tuairim, cuimhneamh (is maith an smaoineamh é; le smaoineamh nó le briathar; ag smaoineamh ar é a dhéanamh)
baint nó gearradh le speal; scilligeadh (coirce ag spealadh); lomadh (is mór a speal sé le bliain); scaipeadh (speal sé a chuid airgid)
marc le haimsiú nó le sroicheadh; marc teorann; comhartha talún; pointe, spota, áit choinne; pointe ama (rud a íoc ar an sprioc); cuspóir, ceann cúrsa (ceann sprice a bhaint amach)
baint nó tarraingt le fórsa (shrac siad an t-éadach de; shrac an bád an t-ancaire); fadhbáil (táimid ag sracadh linn); babhta, tamall (sracadh breá codlata); neart, fuinneamh (fear a bhfuil sracadh ann)
iarsmaí ón seanreacht nó a mbeadh baint acu le duine marbh (taisí na naomh, na seancheall)
sracadh chugat nó leat (rópa, cairt, a tharraingt; tarraing suas do bhríste ort); iompar (ag tarraingt cloch, móna); piocadh (clúmh, olann, a tharraingt); baint (fiacail a tharraingt); tógáil (ag tarraingt piontaí, fíona; ticéad, cárta, a tharraingt); fáil (pá, pinsean, a tharraingt); sú (anáil a tharraingt; doras ag tarraingt gaoithe; bád ag tarraingt uisce; píopa a tharraingt); rianú, gearradh (líne, léarscáil, a tharraingt); tabhairt, tógáil (trioblóid a tharraingt; tharraing scéal scéal eile); gabháil (ag tarraingt thar toinn; tarraing isteach chun an bhoird); lua (scéal a tharraingt anuas, a tharraingt ort); cur ceangailte i (ná tarraing d'athair orainn); bualadh (tharraing sé cic air); druidim le (tá sé ag tarraingt ar an mbaile, ag tarraingt ar an Nollaig); mealladh (tá tarraingt súl inti; eolas a tharraingt as duine); aontú, comhoibriú (tá siad ag tarraingt go maith le chéile); cúlú (tarraingt siar as rud); teacht, fáil (tá tarraingt ar airgead aige); slogóg (d'ól sé a tarraingt a chinn de); síneadh (bain tarraingt as)
aon ghné den táirgeadh a bhfuil baint aige le hullmhúchán ábhar nó earraí i gcomhair díolacháin (tionscal an iascaigh, tionscal na cuartaíochta)
(le duine) barrthuisle a bhaint as (truipeáil ar rud); ciceáil
brí a bhaint as (teanga a thuiscint; tuigfidh tú as); aithint (tuigim do chás; tuigim duit; thuig mé go raibh deifir ort); glacadh le (ná tuig gurb aon amadán é); ciall a bheith agat dó (an té nach dtuigeann ceol); samhlú (tuigeadh dom gurbh é a dúirt é); fáil le fios (ní hé sin a thuig mé uaidh); eolas (aois na tuisceana; lucht na tuisceana); bá, nádúr (is beag tuiscint atá ann)
