Foclóir Gaeilge–Béarla
Ó Dónaill, 1977
An Foclóir Beag
Ó Dónaill & Ua Maoileoin, 1991
English–Irish Dictionary
de Bhaldraithe, 1959
Gramadach
Foghraíocht
taosrán
tapa
tapaigean
tapóga
tapú
tapúil
tar-
tarae
tarantúla
tarathar
tarathrú
tarbh
tarbhadóir
tarbhánta
tarbhealach
tarbhghadhar
tarcaisne
tarcaisneach
tarchur
tarchuradóir
targaid
tarlú
Seans gur foirm é tar as de:
tara »
SAINMHÍNITHE AGUS ABAIRTÍ
SAN FHOCLÓIR BEAG
faoin aer (amuigh sa pháirc); gan a bheith istigh nó sa bhaile (tá fear an tí amuigh); i bhfad uait (amuigh ag bun na spéire); is faide amach (an balla amuigh); as áit, as alt (tá mo ghualainn amuigh); tagtha amach (tá na bláthanna amuigh); sa domhan (an rud is measa amuigh); gan íoc, le híoc fós (tá fiacha amuigh agam air); críochnaithe (tá an cluiche amuigh); gan oibriú (tá an talamh amuigh bán)
an spiorad nó an chuid inmheánach den duine a chreidtear a mhaireann tar éis a bháis; beatha (thit an t-anam as); brí, fuinneamh (cuir anam ionat féin)
rud deas daite a fhásann ar phlanda (agus a dtagann toradh nó pór as); barr áilleachta (bláth na hóige); rathúnas (go gcuire Dia bláth ort)
cruinneán leachta a mbíonn aer gafa ann; lampa beag gloine a dtagann solas leictreach as
gréasán atá lán de chosáin agus de phasáistí agus é deacair teacht as
an chuid de chos an arbhair a fhanann sa talamh tar éis a bhainte; cos arbhair nó féir; feadán caol déanta as páipéar nó plaisteach trína ndiúltar deoch
as ord; (le bád) imithe dá cúrsa; (le praghsanna) thar fóir, as miosúr
solad atá ciorclach as a bhun agus a thagann go dtí pointe ag a bharr; aon rud ar dhéanamh cóin
fíoch feirge; craos, cíocras (confadh ocrais, confadh chun feola); drochghalar inchinne a thagann ar mhadraí agus ar ainmhithe eile agus a thig leis an duine a thógáil uathu má bhaineann siad greim as
leá, scaipeadh (tháinig díleá orthu); leá bia sa ghoile le go bhféadfadh an corp fuinneamh a bhaint as
leacht géar a thagann as an ae sa chorp agus a chuidíonn le díleá; deoch a mbeadh blas géar uirthi; cantal, cancar
an ealaín nó an chumhacht a deirtear a thugann torthaí iontacha le cabhair ó fhórsaí an nádúir nó ó neacha neamhshaolta; aon tionchar gan mhíniú as a dtagann torthaí iontacha; aoibhneas, taitneamh (ceol a chuirfeadh draíocht ort); geasa (cibé draíocht a d'imir sí air)
teacht saor as guais éigin; imeacht gan fhios, teitheadh, sleamhnú leat
déileáil, trádáil; úsáid, buntáiste (ní thig liom aon earraíocht a bhaint as)
seasamh suas (ó bheith sínte nó suite); teacht as an leaba; teacht aníos (éirí gréine); ardú (gaoth ag éirí); ard (éirí i mbóthar)
cur fút (in áit); gan corraí (as áit); gan bogadh (go dtarlaíonn rud éigin nó go n-ordaítear a mhalairt); cónaí (tá sé ag fanacht ar an mbaile seo); gan athrú nó aistriú (fan socair; fan fút); foighneamh (fan nóiméad, fan leis is tiocfaidh sé); coinneáil ó (fanacht ón scoil, fanacht amach uaidh)
teacht ar rud nua de bharr taighde, taiscéalaíochta, etc.; ceapadh amach as an gceann
toghchán i ndáilcheantar amháin a thagann de thoradh teachta a fháil bháis, a éirí as oifig etc.
cheal, in éagmais, in easnamh, de dhíth (gan airgead, gan chosaint, gan déanamh, gan an t-am agam, gan mo chead, gan focal as); i dtaobh le (gan agam ach iad); (leis an diúltach) (dúirt sé liom gan teacht)
gé fhiáin a thagann as na tíortha tuaisceartacha sa gheimhreadh
a dhéanamh glan nó éirí glan; íoc go hiomlán (fiacha a ghlanadh); gealadh suas (ghlan an lá); imeacht ar fad (glan leat amach as seo); réiteach (urlár a ghlanadh); putóga a bhaint as (iasc a ghlanadh); scrios (ghlan sé sinn); gabháil thar (ghlan sé an coirnéal, an claí)
piocadh; síneadh amach (ag gobadh as an mballa); teacht os cionn talún (an féar ag gobadh aníos)
duine a ghníomhaíonn thar ceann duine eile, nó atá i gcéim díreach faoi, agus a ghlacann a áit nuair is gá é (leasrúnaí, leasrí); a thaispeánann gaol a éiríonn as athphósadh tuismitheora (leasathair, leasiníon)
thar cailc, iomarcach (dul as miosúr le rud)
lár rotha as a dtagann na spócaí agus a bhfuil an t-aiseal sáite ann; fearsaid, seafta (mol muilinn); barr cruinn (mol uibhe); an ceann thuaidh nó theas d'ais rothlaithe an domhain (an Mol Thuaidh, an Mol Theas)
mothú mairgiúil nó buartha a thagann ar dhuine toisc gur theip air nó go ndearna sé rud éigin as an tslí nó go mbraitheann sé ciontach ar chuma éigin; scáth, cúthaileacht
as cuimse, thar cuimse
chomh láidir is atá rud, láidreacht; fórsa, cumhacht (neart na tola, na gaoithe; de neart reatha); go leor, dóthain duine (tá neart ama againn); leigheas (dá mbeadh neart agam air); cumas (níl neart agam teacht as)
ag tosú ag (ó thús go deireadh; ón taobh eile anall); a thagann as (duine ó Thrá Lí); de (d'fhógair sé ón altóir é); idir (míle ó chéile, i bhfad ón áit); ag teacht as (teas ón tine; cabhair ó Dhia); foinse (ó chroí nó ó bhéal; ná creid uaidh é); fáth, cúis (sáraithe ón lá, buí ó theas na gréine); díth (airím uaim é); gá (cad tá uait); leanúnachas (ó lá go lá, ó cheann ceann na tíre); ón uair a (ó bhí tú anseo cheana); mar gheall ar (ó tharla gur mar sin atá; ós agat atá an ceart) ó + an = ón; ó + a4 = óna; ó + is = ós; ó + ar3 = ónar; ó + ár2 = ónár
tinneas, breoiteacht; cneá oscailte atá mall ag cneasú, nó an braon a thagann aisti
suim airgid rialta a íoctar le duine tar éis éirí as obair dó
cur ó chéile, imeacht ó chéile, deighilt, dealú (lánúin a scaradh; do chosa a scaradh); leathadh (féar, móin, a scaradh); éirí as nó teacht as (scaradh leis an ól; is maith a scar tú leis)
urlacan; uibheacha síl a scaoileadh; brúchtadh, cur thar maoil (abhainn ag sceitheadh); scéal, rún etc., a scaoileadh amach; titim as a chéile (sceith an aill, an balla); scamhadh
(le fuaimeanna) a thagann as an scornach, a dhéantar sa scornach (ar nós 'ch' san fhocal gach)
greadfach scornaí, sróine agus súl a thagann as pailin a análú as an aer
an banda dathanna atá sa bhogha báistí nó a thagann as solas geal a bhriseadh suas ar a ghabháil trí phriosma gloine
torann a thagann as an scornach le linn codlata ó bheith ag análú tríd an mbéal agus tríd an tsrón
píosaí miotail a thagann tríd an aer as pléascán nó as buama
patrún gearrtha amach as miotal, as cairtchlár etc.; an patrún a thagann amach nuair a smeartar dúch nó péint ar na bearnaí gearrtha sin; leathán tanaí d'ábhar speisialta as ar féidir cuid mhór cóipeanna d'ábhar clóscríofa a dhéanamh
teacht anuas nó bualadh ar an talamh; tabhairt uaidh (ag titim as a sheasamh); teacht anuas (fearthainn ag titim); ísliú (an ghrian ag titim siar; dá mbeadh praghsanna ag titim); maolú (an ghaoth ag titim); teip (thit sé go mór le bliain; titim siar, ar gcúl); bású (thit na mílte sa chath)
meas, barr (toradh crainn, toradh talún); rud a thagann as rud eile (toradh a broinne; toradh na hoibre; de thoradh na hiarrachta); aird, beann, aire (ná tabhair aon toradh air, níl aon toradh aige orm)
ar son, thar ceann (as ucht Dé leat agus lig dom)
