Foclóir Gaeilge–Béarla
Ó Dónaill, 1977
An Foclóir Beag
Ó Dónaill & Ua Maoileoin, 1991
English–Irish Dictionary
de Bhaldraithe, 1959
Gramadach
Foghraíocht
gnóthach
gnóthachan
gnóthú
gnúis
gnúsacht
go
gó
gob
gobachán
gobadán
gobadh
gobaireacht
gobán
gobharnóir
goblach
gocach
gocarsach
góchumadh
gófráil
gogal
goic
goid
SAINMHÍNITHE AGUS ABAIRTÍ
SAN FHOCLÓIR BEAG
a rá amach go hoscailte; bheith sásta a rá gur mar sin atá; nóta á rá go bhfuair tú nó gur íoc tú as rud éigin; faoistin a dhéanamh i gcoir
ón áit istigh go dtí an áit amuigh (amach as an teach); in áit atá giota uait (os mo chomhair amach); go háit atá níos faide uait (amach an sliabh; chuaigh siad siar amach; amach chun na hAstráile); le himeacht ama (uaidh seo amach); níos moille (amach sa bhliain); siar (fan amach ón tine); ar amharc (an taobh tuathail amach); os comhair an tsaoil (má théann an scéal sin amach ort); os ard (abair amach é); ar fad (is deas amach é); go deireadh (throid siad amach é)
an méid blianta atá tugtha ar an saol ag duine nó rud (cén aois é?); fad saoil; seanaois (ag dul in aois); tréimhse, ré (ó aois go haois); céad bliain (an fichiú haois)
maireachtáil (an Té a bhí agus atá agus a bheas go brách); focal a úsáidtear chun cáilíocht, bail nó staid a lua le duine nó rud (bhí aimsir bhreá ann; tá sé go maith; dá mbeadh am agam; conas tá sé?; ní bhíodh sé ag obair; beidh sé ag súil leat; ní raibh sé ach bliain d'aois)
labhairt i gcaoi go síltear nach ón gcainteoir féin atá an chaint ag teacht ach ó phuipéad, etc.
rud atá déanta go mícheart, tuaiplis
álainn (bean bhreá; aimsir bhreá); an-sásúil (béile breá); déanta go maith (obair bhreá); ar staid mhaith (tá mé go breá anois); maith (d'éirigh go breá liom); aoibhinn (is breá an saol atá agaibh); maith mór (suim bhreá airgid); pléisiúrtha (duine breá le labhairt leis); taitneamhach (ba bhreá liom a bheith ann); (ag neartú le haidiacht eile)(breá mór, breá fairsing, breá bog anois!)(le híoróin)(rógaire breá; tá go breá agat!)
aon rud atá ceaptha nó cumtha go deas; dhá phíosa aráin agus bia éigin eile eatarthu
cuid d'abairt a bhfuil ainmní agus faisnéis dá chuid féin ann (mar shampla - cé go raibh an t-uisce fuar chuamar ag snámh - clásal atá sna focail sa chló iodálach); cuid ar leith de chonradh etc.
solad atá ciorclach as a bhun agus a thagann go dtí pointe ag a bharr; aon rud ar dhéanamh cóin
triail a thaispeánann rud a bheith fíor nó gan a bheith; fianaise atá láidir go leor chun amhras a scaipeadh
duine atá dílis do dhuine nó do chúis go mór mór Aontachtaí antoisceach
a eascraíonn, atá ag fás go tiubh
éan creiche agus sciatháin fhada air (go mór mór seabhac atá oilte ar ghéim a mharú)
breathnú, amharc; dealramh (ag féachaint go maith; is olc an fhéachaint atá air); triail, tástáil (cuisle a fhéachaint; féachaint a chur ar dhuine); iarracht bheag, blaiseadh (féachaint den fheoil a fháil)
focal a chuireann béim ar an bhfocal a thagann roimhe agus a dhealaíonn ó rudaí eile é (é féin a rinne é; eadrainn féin atá sé; go deimhin féin); fiú amháin (mar sin féin; dá mbeadh bean féin aige)
teorainn (dul thar fóir le rud); ciumhais atá tógtha go slachtmhar (mar a bheadh ar chruach nó stáca)
cabhair do dhuine atá tinn nó gonta nó go dtagann an dochtúir
nach bhfeiceann go soiléir ach rudaí atá in aice láimhe
clúdach éadaigh thart ar an gceann (mar chuid de chóta go minic), cochall; aon rud atá cosúil i ndealramh le húda
briathar aitheantais nó aicmithe (is é féin atá ann; ní hé Brian é; dá mba mise thú; ní hionann iad; ní gorm atá sé; an cnoc is airde is é is fuaire; ní liomsa é; is amárach a thiocfaidh sé; ní go réidh a scar sé leis; ó d'imigh tú is ea a tharlaigh sé; ní den dream sin mé; an gloine é? is ea)
sac tanaí craicinn nó rubair etc., a shíneann go héasca leis an leacht nó leis an aer atá istigh ann; sac sa chorp a choinníonn an fual
casadh a bhaint as alt nó féitheog agus go n-atann siad, gortú (cos leonta; ag leonadh a chéile)
naomhaithe, beannaithe; atá ina naomh (Pádraig Naofa); cráifeach, diaganta (duine naofa); a bhaineann go speisialta le hadhradh Dé (áit naofa)
chomh láidir is atá rud, láidreacht; fórsa, cumhacht (neart na tola, na gaoithe; de neart reatha); go leor, dóthain duine (tá neart ama againn); leigheas (dá mbeadh neart agam air); cumas (níl neart agam teacht as)
cnapán nó at, go mór mór ar an bpointe a dteagmhaíonn gas duilleoige le brainse nó le géag
athphlandáil; péacán de phlanda amháin a ghreamú ar phlanda eile ionas go ndéanann planda amháin díobh agus go bhfásann sé ann; craiceann ó áit amháin den chorp a chur ar bhall eile atá loite
an uair (nuair a chuaigh sé isteach); toisc, óir (nuair is mar sin atá sé); cé, ainneoin, go (nuair a dhéanfadh focal amháin cúis)
píosa dronuilleogach adhmaid, gloine etc., agus ciumhais air go minic (painéil dorais); grúpa daoine atá tofa go speisialta (chun gníomhú ar ghiúiré nó chun ceisteanna a fhreagairt i gclár raidió nó teilifíse)
fear atá ina cheann ar a shliocht féin go ceann trí nó ceithre ghlúin
seanchaí, duine atá go maith chun scéalta a insint
atá ann go fírinneach agus ní sa tsamhlaíocht (maoin réadach)
duine a ritheann, atá go maith ag rith
stráice caol éadaigh a úsáidtear go minic mar ornáid; banda (ribín hata); aon rud cosúil le ribín
aon ní atá marcáilte go rialta agus a úsaidtear mar chaighdeán tomhais (mar shampla, teirmiméadar); sraith nótaí ceoil ag éirí nó ag titim agus áirithe thomhaiste eatarthu; toisí pictiúir, cuspa, plean, etc., tarraingthe i gcoibhneas leis an rud féin (mar shampla, cuspa d'fhoirgneamh ar scála, mapa tarraingthe ar scála 1" in aghaidh an mhíle)
gloine atá cóirithe ar a cúl (le hairgead beo etc.) le go bhféadtar scáth a fheiceáil ann
samhail chomh háibhéalach sin de dhuine go dtugann sí cosúlacht ait nó mhagúil air (mar shampla, srón mhór ar dhuine agus í tarraingthe mar ghob mór)
daor, duine atá i ndaoirse toisc gur le duine eile é; duine a oibríonn go dian ar bheagán cúitimh, rábálaí
fearas chun meáchain throma a ardú (mar atá, chun cuid d'fheithicil a ardú le go bhféadfaí bonn a athrú nó a dheisiú)
duine atá ceaptha le féachaint chuige go dtugtar feidhm d'uacht; bardach, fear faire; duine bocht truamhéalach
análú amach, aer a thiomáint amach as an mbéal; síobadh aeir, gaoithe etc. (séidfidh an oíche fós); líonadh le haer (balún a shéideadh); lasadh agus at (aghaidh shéidte); cur go fras (ag séideadh fola); caitheamh (séid isteach ansin é); ionsaí (shéid siad ar an obair); cur suas, griogadh (ag séideadh fút a bhí sé)
ar bhealach, i riocht (go)(gníomh atá ar shlí a dhéanta)
duine a scríobhann stair nó atá go maith chun staire; scéalaí, ramscéalaí
duine atá gafa le cúrsaí rialtais, go háirithe duine a chruthaíonn é féin tuisceanach oilte
gléas lena bhféadann duine labhairt le duine eile atá i bhfad uaidh le cúnamh sreang agus leictreachais, nó trí raidió (ar nós teileafón raidió ó long go talamh)
foirgneamh atá roinnte ina árasáin, go háirithe agus cuid mhaith muiríneacha ann
