Foclóir Gaeilge–Béarla
Ó Dónaill, 1977
An Foclóir Beag
Ó Dónaill & Ua Maoileoin, 1991
English–Irish Dictionary
de Bhaldraithe, 1959
Gramadach
Foghraíocht
léirsmaoineamh
léirstean
leis
leisce
leisciúil
leispiach
leite
leithcheal
leithe
léithe
leithead
leitheadach
leitheadas
leithéid
leithéis
léitheoir
leithinis
leithleach
leithleachas
leithligh
leithlis
leithne
TORTHAÍ GAOLMHARA
SAN FHOCLÓIR BEAG
SAINMHÍNITHE AGUS ABAIRTÍ
SAN FHOCLÓIR BEAG
strainséartha, aisteach; ar leith
cineál daoine; cineál ar leith ainmhithe nó plandaí
leithscéal ag duine a bhfuil coir ina leith go raibh sé in áit éigin eile ag an am
ar leith (lá áirithe); curtha san áireamh (sin é atá áirithe dó)
tréith ar leith; bealach, dóigh; staid; ord; patrún, scéim; cur síos nó cuntas scríofa ar ábhar éigin
ball ar bith den chruinne a bhfuil spás ann do dhuine nó do rud; achar atá curtha ar leith do ghnó áirithe (áit cathaoireach); comharsanacht (duine ón áit); sealúchas (teach agus áit); suíomh áirithe (m'áit sa rang; tá sé as áit)
a bhaineann le háit nó le ceantar ar leith
ón taobh thall, i leith anseo
struchtúr fisiciúil coirp; staidéar ar an struchtúr seo tar éis an corp a ghearradh suas ina chodanna ar leith
oifigeach faoi shirriam arb é a chúram páipéir dhlí a sheirbheáil i gcásanna áirithe agus earraí a thógáil i leith fiach gan íoc
an ceann is fearr i gcomórtas nó in iarracht (bua a fháil); tabharthas ó Dhia (bua cainte, bua ceoil); maitheas, fiúntas (bua dá bhfuil ag an léann); cáilíocht ar leith (cloch bhua)
cuid de leabhar atá deighilte amach le huimhir nó le teideal ar leith; canónaigh ardeaglaise i mbun tionóil le chéile
caint, urlabhra (chuir sé canúint orm); modh cainte a bhaineann le ceantar nó le haicme ar leith (canúint Chonamara); tuin, modh foghraíochta (canúint ghalánta ar a chaint)
tréithe canúna; cloí nó luí le canúint ar leith
tréithe uile duine a dhéanann duine ar leith de; pearsa i ndráma nó i scéal; duine corr nó aisteach, duine ann féin ar fad
rud a thochras thart ar rud eile (rópa a chasadh); lúbadh (do mhurnán a chasadh); dul thart nó cur thart (roth a chasadh); filleadh ar ais (casadh abhaile); seinm, canadh (amhrán, port, a chasadh); bualadh le (castar na daoine ar a chéile); cur i leith (ní á chasadh leat é); lúb, cor (bóthar lán de chastaí); rince (rud a chur ar casadh)
an cineál oibre nó saothair a dtuilleann duine a bheatha leis; obair a bhfuil scil ar leith ag baint léi; slí bheatha
go, go dtí, i dtreo (dul chuig, chun, duine); maidir le, i dtaobh, i leith (go maith chuig Laidin, chun Laidine); le haghaidh (réidh chun bainte; cad chuige é sin?); oiriúnach i gcomhair (má bhíonn an lá chun féir); i mbun (cliste chun oibre); ar tí (bhí mé chun é a rá léi)
cófra; stór saibhris; stór croí; suim airgid curtha ar leith ar chúram speisialta
cuid d'abairt a bhfuil ainmní agus faisnéis dá chuid féin ann (mar shampla - cé go raibh an t-uisce fuar chuamar ag snámh - clásal atá sna focail sa chló iodálach); cuid ar leith de chonradh etc.
i leith an chliatháin, ar leataobh
cur ar leith le húsáid i gcomhair cúraimí naofa (eaglais a choisreacan); fíor na croise a ghearradh, beannú (uisce coisricthe; coisric thú féin)
stát ina bhfuil rialtais ar leith freagrach do na réigiúin éagsúla ach rialtas amháin os a gcionn freagrach don stát uile
cúis a chur i leith duine nó an dlí a chur air
(le cúirt) an té a bhfuil an chúis curtha ina leith
dúbailte; déanta ina dhá chuid ar leith
ar leith, i leataobh leis féin
coir a chur i leith duine, cúiseamh
duine a théann ar leith leis féin ó dhaoine; duine gan teach gan treibh; truán
chuig, go, go dtí (ag dul don Spáinn); chun cóngaracht nó gaol a léiriú (gar don áit, is mac dom é); ar láimh, i leith (tabhair, taispeáin, dó é; bheith dílis, go maith, do dhuine); le briathra géillte (d'umhlaigh sé, bheannaigh sé, dó; ná géill dó); gan bhriathar (bia don ocrach, Nollaig faoi mhaise daoibh); le haidiachtaí (is breá duit é; b'fhíor dó é; is cuma duit); gan an chopail (duitse é seo); le linn (ag teacht abhaile dom; sa chomhrá dúinn) do + a4 , a5 = dá2 ,3 ; do + an = don; do + ar = dar3 ; do + ár2 = dár1 ; do + ar3 = dár2
siúl i leith do dhroma nó do chliatháin
éadach, éadaí; culaithirt ar leith (mar a chaitheann saighdiúirí nó banaltraí nó sagairt)
fuaim béil nó grúpa litreacha a chiallaíonn rud ar leith; abairt, ráiteas, caint (focal a rá le duine); teachtaireacht, eolas (focal a chur chuig duine); gealltanas (d'fhocal a bhriseadh; ar m'fhocal duit)
focail nó comharthaí i bhfoirm achomair a léiríonn smaoineamh nó riail ar leith, ar nós H₂O = uisce
córas oideachais ina ndéantar cúram ar leith d'obair cheirde
ceantar cathrach ina gcónaíonn aicme nó cine ar leith
agus a leath (míle go leith, tonna go leith)
bail nó tréith indibhidiúil; tréitheacht ar leith, leithleachas
seomra beag nó spás ar leith a gcoinnítear bia ann
caint fhoirmiúil ar ábhar ar leith
ar leith leis féin (cuir cúpla práta i leataobh dó)
(leith in abairtí áirithe) cuid den iomlán atá cothrom leis an gcuid eile (déan dhá leath de, leath slí); cuid, roinn (déan trí leath de); taobh, cliathán; treo (an leath tosaigh)
i leataobh, leis féin (in áit ar leith); suntasach, speisialta (duine ar leith)
agus leath (bliain, míle, trí huaire, go leith)
i dtreo (i leith na láimhe deise); i bhfabhar (i mo leith nó i m'éadan); thar ceann, ar son (paidir i leith na marbh); i muinín (dul i leith Dé); in aghaidh, i gcoinne (chuir sé bréag i mo leith); anseo, abhus, go dtí seo (tar i leith anseo; ó shin i leith)
píosa airgid arbh fhiú dhá scilling go leith é (sa seanairgead)
ar leith, leis féin; corr, ait; gar dó féin, mór as féin
ar leith, i leataobh, ina aonar
i leith na léithe nó na báine (liathchorcra, liathdhearg, liathdhorcha, liathghorm)
fear atá i gceannas ar dhaoine eile (ag obair do mháistir); múinteoir (máistir scoile); duine sároilte (tá sé ina mháistir ar a cheird); duine a bhfuil céim ar leith ó ollscoil aige (Máistir Ealaíon)
