Foclóir Gaeilge–Béarla
Ó Dónaill, 1977
An Foclóir Beag
Ó Dónaill & Ua Maoileoin, 1991
English–Irish Dictionary
de Bhaldraithe, 1959
Gramadach
Foghraíocht
seoltóir
seomra
seoraí
seoráil
seordán
séú
sféar
sí
sia
siabhrán
siad
siamsa
sian
siansa
siansach
siansán
siar
sibh
síbhean
sibhialta
sibhialtach
sibhialtacht
síbín
sí1 fir4 lios; sióga (bean sí, slua sí); (mar aid ) draíochtach, meallacach (ceol sí)
sí2 fir4 (in abairt) ► sí gaoithe camghaoth, cuaifeach
sí3 for mír a thagraíonn d'ainmfhocal baininscneach agus a usaidtear mar ainmní i ndiaidh an bhriathair (cailín deas ach tá sí beag; tá an oíche fada agus tá sí fuar)
SAINMHÍNITHE AGUS ABAIRTÍ
SAN FHOCLÓIR BEAG
ball cinn lena mbraitheann feithid a bealach roimpi nó lena lorgann sí bia
= an2 san aimsir chaite agus sa choinníollach (ar bhris sí é? ar mhaith leat é?)
ó áit nó ionad (bain as do phóca é, léigh mé as leabhar é, lig as an rang é, d'íoc sí as a tuarastal é, as measc na ndaoine, as gach aird); ó ábhar nó meán nó staid nó foinse (déanta as adhmad, nite as uisce, rinne sí as a stuaim féin é; baisteadh as a athair é); ó raon (as amharc, as éisteacht); i ndíth (as obair, as seilbh, tá sé as a mheabhair); de bharr (labhairt as fearg); dealú (a haon as a dó)
an log faoin lámh mar a dteagmhaíonn sí leis an ngualainn; cúinne (ascaill an ghleanna); góilín mara
duine sí a mbeadh eagla ar pháistí go gcasfaí orthu san oíche é; fear bréige le héin a scanrú as gort arbhair
rath (bail ó Dhia ar an obair); cóir cheart (chuir sí bail ar a gruaig); an chaoi a bhfuil rud nó duine (cén bhail atá ort?); cóir, úsáid (an bhail a thug sé ar a leabhar)
feithid chealgach cheathaireiteach a dhéanann mil agus céir as ábhar a bhailíonn sí ó bhláthanna
bean den slua sí a chaoineadh bás duine
an áit i gcorp máthar ina n-iompraíonn sí a rud óg
píosa miotail, i bhfoirm coiligh uaireanta, a chasann leis an ngaoth agus a thaispeánann cén treo a bhfuil sí ag séideadh
ísliú síos, dronn a chur ort féin (cromtha le haois); lúbadh anuas (craobh a chromadh); luí isteach ar (chrom sí ar ghol)
rolladh, filleadh (rud a chuachadh faoi d'ascaill); fáscadh i mbarróg (chuach sí lena hucht é)
díbirt as nó cosc ó (cuireadh den pháirc iad; chuir sin den ól é); fáil réidh le (chuir sí an slaghdán di); stad de (cuir díot an gol); imeacht (cuir díot!)
sábháil (airgead a chur tharat); doirteadh (pota ag cur thairis); síorchaint (tá sí ag cur thairsti ó mhaidin); casadh (roth, long, a chur thart); roinnt (deoch a chur thart); caitheamh, meilt (an lá a chur thart)
= do3 + a4 (thug sé dá mhac é; rinne sí dá máthair é; gheall siad dá gclann é) de + a4 (duine dá chairde; bean dá gaolta; cuid dá dtailte)
toil, aontú (ní dá deoin a rinne sí é)
múscailt as chodladh; preab (dúiseacht a bhaint as duine); bail an ruda atá dúisithe (bhí sí ina dúiseacht); tosú (inneall a dhúiseacht)
sealbhú, aimsiú (faigh do chóta agus bí liom); gnóthú (gheobhaidh sé an lámh uachtair ort); soláthar (fuair mé an dochtúir dó); dul trí, fulaingt (má fhaighim scanradh; fuair sí bás; náire a fháil); teacht ar (fuair sí airgead caillte); éirí (bhí an oíche ag fáil dorcha); teacht ar fhios nó ar eolas (fuair mé amach nach é a rinne é); bheith ábalta (ní bhfaighinn a leithéid a rá leat); soláthar, sroicheadh (níl fáil ar a leithéid; níl sé ar fáil, le fáil, go héasca)
éan beag a itheann feithidí, sciatháin fhada bhioracha air agus eireaball gabhlógach (Tá cáil uirthi as a heitilt dheas agus as an achar fada a théann sí ar imirce)
dráma Nollag do pháistí bunaithe ar scéal sí le damhsa agus amhráin agus áilteoireacht
cur in ordú ceart; cóiriú, feistiú (ghléas sí amach í féin)
gás gan dath gan bhlas gan bholadh a thugann uisce nuair a chomhcheanglaítear le hocsaigin é (Is í an tsubstaint í is éadroime amuigh agus lasann sí go héasca)
mír a thagraíonn d'ainmfhocal baininscneach agus a úsáidtear (in ionad sí) i ndiaidh na copaile, nó sa chuspóireach (is í Máire í; nach breá an aimsir í; déanfar gan í, duine mar í)
páiste a fhágtar nó a thógtar (sna scéalta sí); breoiteachán; duine nó rud gan mhaith
éirí ó thalamh de phreab (léim in airde ar chlaí); éirí, lingeadh, de dhroim ruda (léimfinn claí duit); tuirlingt de phreab (léim anuas de chapall); preabadh, bíogadh (léim sí as a codladh); eitilt (ag léim ó chrann go crann); sciorradh (ag léim ó scéal go scéal)
áit a chreidtear a gcónaíonn an slua sí; bogha, fáinne
ithe glan (cnámh a phiocadh); toghadh, roghnú (pioc do rogha ceann); bailiú, cnuasach (ag piocadh bairneach, bláthanna); glanadh, slachtú (tá sí á piocadh agus á pointeáil féin)
rince spraíúil, nó an ceol a théann leis; tiúin damhsa ar bith; leagan amach (d'athraigh sí a port ó shin)
suaimhneas, sástacht (bhí sí ar a sáimhín só, suilt)
samhail chomh háibhéalach sin de dhuine go dtugann sí cosúlacht ait nó mhagúil air (mar shampla, srón mhór ar dhuine agus í tarraingthe mar ghob mór)
dúnadh céarach nó luaidhe a chuirtear ar cháipéis mar chruthú gur fíorcháipéis í agus nach brionnaithe atá sí, nó ar rud ar bith ionas nach féidir é a oscailt gan an dúnadh a bhriseadh; marc, iarsma (d'fhág an aicíd a séala air)
seanabairt a léiríonn fírinne nó nós is cóir a leanúint (ar nós mol an óige is tiocfaidh sí)
bean den aos sí
duine den slua sí
sí sin (tá sise beo ach níl seisean)
cosúil leis an sí; aisteach, diamhair
scata daoine le chéile; buíon (an slua sí; slua muirí); pobal (bheith i mbéal an tslua)
deonú, bronnadh; tiomnú (thíolaic sí a beatha do Dhia); suáilce (tíolacadh ó Dhia)
(le bád) an méid uisce a chuireann sí as áit agus í ar snámh
