SAINMHÍNITHE AGUS ABAIRTÍ
SAN FHOCLÓIR BEAG
cantain; comóradh le searmanas (Aifreann, pósadh, an Nollaig, a cheiliúradh); dul ar ceal, teip (tá an tsláinte ag ceiliúradh orm); tréigean (dath ag ceiliúradh); slán a rá (imeacht gan chead gan cheiliúradh)
duine a théann ar leith leis féin ó dhaoine; duine gan teach gan treibh; truán
chuig, go, go dtí (ag dul don Spáinn); chun cóngaracht nó gaol a léiriú (gar don áit, is mac dom é); ar láimh, i leith (tabhair, taispeáin, dó é; bheith dílis, go maith, do dhuine); le briathra géillte (d'umhlaigh sé, bheannaigh sé, dó; ná géill dó); gan bhriathar (bia don ocrach, Nollaig faoi mhaise daoibh); le haidiachtaí (is breá duit é; b'fhíor dó é; is cuma duit); gan an chopail (duitse é seo); le linn (ag teacht abhaile dom; sa chomhrá dúinn) do + a4 , a5 = dá2 ,3 ; do + an = don; do + ar = dar3 ; do + ár2 = dár1 ; do + ar3 = dár2
rud nach leat féin a thabhairt leat gan fhios don té ar leis é, gadaíocht
a bhaineann leis an tír gan dul taobh amuigh di
bail an té nó an ruda atá iomarcach, nó a chaitear as obair toisc gan obair a bheith ann dó
gan a bheith amuigh (tá na ba istigh); tar éis teacht (tá an bád, an traein, istigh); i gcumhacht nó in oifig (tá rialtas nua istigh); is faide isteach (éadach istigh, an seomra istigh); tar éis teacht nó dul isteach, faoi bhallaí, faoi chlúid; cairdiúil, sásta (bheith istigh leis an sagart; istigh leat féin); críochnaithe (tá bliain eile istigh)
réasúntacht, cuibheas; gan dul thar fóir
ciúin, réidh, gan chorraí; ar sos, ar suaimhneas (farraige, aimsir, shocair; fan (go) socair); socraithe (bhí sé socair agam dul ann); réidh, críochnaithe (tá an duine bocht socair)
rith beag ar do shuaimhneas; (le hainmhí) rith gan dul sna cosa in airde
bail an té atá spleách nó ag brath ar dhuine eile (gan spleáchas leat, duit); bladar, plámás
iomlán rudaí le chéile, méid (suim airgid; ag dul chun suime); cuntas, luach (rud gan suim; díoladh faoi shuim iad); áireamh (suimeanna a dhéanamh); tamall, uimhir (le suim de bhlianta); éirim, achoimre (suim an scéil); spéis (má tá suim agat inti; más suim leat do bheo)
ó bhonn, amach is amach (amadán ó thalamh; thug sé dó ó thalamh é); dul chun cinn (gan mórán talaimh a dhéanamh)
druidim le, tarraingt ar; tacú le (thaobhaigh sé leis, lena thuairim); luí isteach le (ag taobhú leis an ól); dul in iontaoibh (thaobhaigh sé a rún léi); tathant, áitiú (thaobhaigh sé liom gan é a dhéanamh)
cliseadh, gan éirí le duine in iarracht; ligean síos (ná teip orm; bí ann gan teip); dul as (tá an seanfhear ag teip)
leacht glan glé de chumasc hidrigine agus ocsaigine, gan bhlas gan bholadh ar é a bheith glan; deora (bhí uisce lena shúile); báisteach, fearthainn; sáile (uisce na farraige; dul thar uisce)