SAINMHÍNITHE AGUS ABAIRTÍ
SAN FHOCLÓIR BEAG
nóta ard ceoil, scol, sciúch
an t-oifigeach is airde céim i gcabhlach
cíos ró-ard, cíos peannaideach
gan aird a thabhairt ar (dá ainneoin sin is uile); in aghaidh tola, gan buíochas do (rinne sé de m'ainneoin é); cé go (ainneoin gur iarr mé air stad)
chomh hard agus atá rud (slat ar airde)
cúram (aire a thabhairt do rud); aird (tabhair do d'aire)
aighneas, argóint; caint ard, gáir
taidhleoir den chéim is airde a chuirtear go tír iasachta mar ionadaí dá thír féin
ar chéim ard (tá sé an-mhór); fíormhaith (bhí an-lá againn)
neamh-, gan a bheith; dona, mínádúrtha; ró-; ar chéim rómhór nó ró-ard
ón aird thiar; ón taobh thiar (tar aniar ó mo chúl); ó bheith sínte siar (d'éirigh sé aniar sa leaba); chugat féin (tá teacht aniar ionat)
gléas le daoine a thabhairt ó urlár go hurlár i bhfoirgneamh ard
áit ard, cnocán; léibheann, stáitse
céim ard; céim léinn is airde ná baitsiléir
clár leathan talún ar ard
léann nó staidéar sna réimsí is airde
oifigeach nó feidhmeannach ar chéim ard
tógáil in airde (ardú ón talamh); cur suas nó chun cinn (ardú céime); dul suas (cnoc a ardú); tógáil (rud a ardú leat)
ó áit nó ionad (bain as do phóca é, léigh mé as leabhar é, lig as an rang é, d'íoc sí as a tuarastal é, as measc na ndaoine, as gach aird); ó ábhar nó meán nó staid nó foinse (déanta as adhmad, nite as uisce, rinne sí as a stuaim féin é; baisteadh as a athair é); ó raon (as amharc, as éisteacht); i ndíth (as obair, as seilbh, tá sé as a mheabhair); de bharr (labhairt as fearg); dealú (a haon as a dó)
léibheann in airde ar éadan tí le suí amuigh air; urlár suíochán in airde staighre i bpictiúrlann nó in amharclann
mála líonta d'aer te nó de ghás a éiríonn in airde sa spéir
ard i dtalamh, bruach, port
gob, pointe (barr méire, barr pinn); an pointe is airde, mullach (barr crainn, barr cnoic); an pháirt uachtarach (barr tí, barr leathanaigh); uachtar (ar bharr talún, ar bharr an uisce); rud a fhásann ar bharr talún (barr coirce, barr prátaí); toradh (de bharr mo shaothair); breis (barr ar mhíle); bua (barr a bhreith ar dhuine); deireadh (tá mé i mbarr mo chéille acu)
an chéim is airde nó is déine nó is spéisiúla
dúil i ruda milse, éisealacht; éirí in airde
nach bhfuil mór (teach beag); nach bhfuil fásta suas (páistí beaga); nach bhfuil chomh mór (an ceann beag); nach bhfuil fada (tamall beag); nach bhfuil ard (torann beag); nach bhfuil iomlán nó nach maireann i bhfad (faoiseamh beag); nach bhfuil mórthairbheach (pinginí beaga a shaothrú); nach bhfuil i bhfad uainn (ar ball beag); nach bhfuil iomadúil (scata beag); atá sóisearach (Brian beag); ar díol ceana é (a mháthair bheag); ar díol trua nó tarcaisne é (duine beag dearóil)
aird, aire (tá beann aige ar a chlú); spleáchas (níl beann agam ort; tá mé beag beann ort)
nach bhfuil crua (talamh bog); nach bhfuil mórán stró leis (saol bog); nach bhfuil an-ard (glór bog); nach bhfuil an-te (bainne bog); nach bhfuil daingean (greim bog)
sliabh coirceogach a chaitheann carraigeacha leáite, luaith dhearg, gal etc. trína bhéal in airde uaireanta
aicíd ghéar thógálach a ngabhann fiabhras ard agus puchóidí léi a fhágann a lorg ar aghaidh duine
fógróir; duine a fhógraíonn cláir raidió; duine a bhíonn ag gárthach nó ag caoineadh os ard
tuairim ró-ard díot féin; uabhar; sásamh, ardú croí, as rud a dhéanamh go maith
ard beannach; saibhir (bia buacach)
an pointe is airde; droim, mullach
bróg ard a chlúdaíonn colpa na coise
géag chaol a bheadh ag fás as íochtar planda nó crainn; ógánach caol ard
glór ard mar a dhéanann tarbh nó leon; géim bó
an fear aimsire is airde céim i dteach mór
an pháirt is ísle de rud (ó bhun go barr); stumpa (bun coinnle); deireadh (bun cúrsa); foinse (bun scéil); aird (bun na gaoithe); lorg (bun ruda a chur); caipiteal nó suim le a bheith ag cur leis (bun agus biseach airgid)
slat tomhais; grád fiúntais a meastar rudaí leis (caighdeán ard maireachtála); tomhas faid, meáchain etc. a úsáidtear mar aonad chun cur síos ar fhad, ar mheáchain etc., eile
gol os ard; gol os cionn an mhairbh (mná caointe); dán in ómós don mharbh, marbhna
díol earraí go poiblí ar an bpraghas is airde a thairgtear orthu
cúinne, uillinn; aird (gach cearn den domhan)
céim ard sa saol, marc onóra