Foclóir Gaeilge–Béarla
Ó Dónaill, 1977
An Foclóir Beag
Ó Dónaill & Ua Maoileoin, 1991
English–Irish Dictionary
de Bhaldraithe, 1959
Gramadach
Foghraíocht
rúspáil
ruta
rúta
rútáil
ruthag
-sa
sá
sa, san
sabaitéir
sabaitéireacht
sábh
sábhadh
sábháil
sábháilte
sabhaircín
sabhdán
sabhdánach
sabhran
sabóid
sac
sacadh
sacáil
sacar
sa, san i + an
SAINMHÍNITHE AGUS ABAIRTÍ
SAN FHOCLÓIR BEAG
a bhfuil aer breá ann; éadrom sa chroí agus san aigne; giodamach
éadrom sa cheann; róthógtha san intinn
bád a choinneáil sa bhall céanna ar an uisce; fanacht ar foluain gan chorraí san aer
i mbeith (tá an saol ann); beo (nuair a bhí m'athair ann); ar fáil (tá an t-earrach ann); sa láthair (bhíomar ann in am); san áireamh (bhíomar triúr ann); inmhe (nuair a tháinig ann dó); in áit nó go háit áirithe (bhí mé ann roimhe, tá mé ag dul ann)
= an2 san aimsir chaite agus sa choinníollach (ar bhris sí é? ar mhaith leat é?)
duine nó ainmhí atá geal bán sa ghruaig nó san fhionnadh agus bándearg sna súile
ceannasaí; oifigeach san arm nó sa Gharda Síochána
casadh (cor i mbóthar, i rópa, cor a bhaint as giorria); corraí (gan chor); babhta (cor iomrascála); caitheamh amach (cor lín); cás (cora crua an tsaoil, cad is cor dó?); camhrú (tá cor sa bhainne, san fheoil); (le ceol, rince) ríl (cor ochtair, cor na sióg); ord (as cor)
an-fhada síos nó isteach (domhain i bhfarraige, sa sliabh); isteach go maith (dul go domhain i scéal); go bunrúta (staidéar, eolas, domhain); siar nó mall (domhain san oíche); deacair a léamh nó a dhéanamh amach (is domhain an duine é)
imeacht ó áit nó ó rud; ligean do rud fanacht, nó é a chur, mar a bhfuil sé (doras a fhágáil dúnta; fuílleach a fhágáil); titim siar, teip (fágadh sa rás é); cur nó gan a chur san áireamh (fágann sin gur fíor é); laige, locht (tá fágáil éigin ann); geasa (d'fhág sé na fágálacha sin orainn)
an leacht dearg a ritheann trí na cuislí sa chorp; ár nó doirteadh fola (beidh fuil ann); aigne, mothúchán (bheith tógtha san fhuil); miotal, sprid (má tá aon deoir fola ionat); mianach, dúchas (fuil uasal Gael)
oscailt i mballa agus gloine inti chun solas agus aer a ligean isteach san fhoirgneamh; paiste solais sa spéir (fuinneoga an lae)
mír a léiríonn suíomh, go háirithe suíomh taobh istigh (i gcarr, sa chathair, thuas sa spéir, in áit eile); a léiríonn a bheith gafa (i ngaiste, in achrann sa dris); le foirm nó modh (i bhfoirm cú, i dteanga na tíre); le ballraíocht (i rang a dó, san arm); le feidhmeannas (i bhfeighil na bpáistí, i gceannas); le staid (i bhfiacha, ina luí, in uaigneas, i ngrá); le ham (go mall san oíche, go luath san fhómhar); i bhfrásaí dobhriathartha (i mbliana, in airde, in aice láimhe); le mianach áirithe (tá éirim ann, níl aon mhaith ann, tá céim bhacaí inti); le tomhas (tá cloch mheáchain, sé troithe, ann); le haicmiú nó rangú (níl ann ach amadán; tá sé ina shagart anois); le huimhreacha, ord etc. (ina scataí beaga, ina dhá leath); isteach (cuir i do phóca é, dul i bhfiacha); le hathrú staide (ag dul i bhfeabhas, i méid, i neart, in aois) i + a4 = ina; i + an = sa(n); i + ar3 = inar, i + ár2 = inár; i + na = sna
mír a thagraíonn d'ainmfhocail san iolra agus a úsáidtear (in aonad siad) i ndiaidh na copaile, nó sa chuspóireach (ní hiadsan iad; briseadh iad; daoine mar iad; níl agam ach iad)
dúchas sa duine nó san ainmhí rudaí áirithe a déanamh astu féin gan mhúineadh gan foghlaim (ar nós mar atá éin óga in ann eitilt)
fothrach, múchán; rian, lorg; (sa ghramadach) an aimsir den bhriathar a léiríonn an gníomh a bheith ar siúl san am i láthair
duine den chreideamh a bhunaigh Mahamad fáidh san Araib sa seachtú céad tar éis Chríost
gaoth a shéideann aniar aneas sa samhradh nó anoir aduaidh sa gheimhreadh san Aigéan Indiach; séasúr fearthainne a thagann le monsún an tsamhraidh
mír chinnteachta roimh ainmfhocal san iolra nó roimh ainmfhocal baininscneach sa ghinideach uatha (na daoine, na háiteanna; gúna na mná, ag lasadh na tine)
pian sna néaróga, go mór mór sa cheann nó san aghaidh
soilse ildaite a fheictear sa spéir ó thuaidh san oíche
(le fuaimeanna) a thagann as an scornach, a dhéantar sa scornach (ar nós 'ch' san fhocal gach)
snáithíní plandaí a fhásann san India agus sa Phacastáin agus a úsáidtear chun pacaí agus mataí garbha, cordaí etc., a dhéanamh
aon áit taobh amuigh de bhaile mór nó de chathair; aon talamh nó náisiún ar leith (an Fhrainc, an Spáinn - dhá thír san Eoraip); ceantar, réigiún (sa taobh tíre seo); talamh (i gcomórtas le farraige) (dul i dtír, rudaí a chur i dtír); tuath (ceol tíre; buachaill tíre)
(sa ghramadach) an uimhir a léiríonn focal a bheith singil, gan a bheith san iolra (mé seachas sinn; bó seachas ba; bean seachas mná)
