Foclóir Gaeilge–Béarla
Ó Dónaill, 1977
An Foclóir Beag
Ó Dónaill & Ua Maoileoin, 1991
English–Irish Dictionary
de Bhaldraithe, 1959
Grammar
Pronunciation
aosánach
aosta
aosú
aothú
ápa
ar
ár
tí
ara
árach
árachas
arae
araí
araicis
araiciseach
araid
araile
araíocht
araíonacht
araltas
arán
arann
aranta
tí1 ainmfh (in abairtí) ► ar tí ar thóir (tá siad ar mo thí); díreach chun (ar tí gol, imeacht)
DEFINITIONS AND PHRASES
IN AN FOCLÓIR BEAG
cosán fairsing idir chrainn isteach go dtí teach mór; sráid fhairsing agus crainn ar an dá thaobh di go minic
pláta miotail a bhfuil ainm duine air (ar dhoras tí nó seomra de ghnáth)
léibheann in airde ar éadan tí le suí amuigh air; urlár suíochán in airde staighre i bpictiúrlann nó in amharclann
struchtúr cloch nó brící nó ábhair eile ar nós éadan tí nó taobh seomra nó fál thart ar gharraí
ceangal docht, oibleagáid; gealltanas scríofa ar iasacht airgid a aisíoc mar aon le hús; airgead le príosúnach a shaoradh go sealadach go dtí go gcuirtear triail air
gob, pointe (barr méire, barr pinn); an pointe is airde, mullach (barr crainn, barr cnoic); an pháirt uachtarach (barr tí, barr leathanaigh); uachtar (ar bharr talún, ar bharr an uisce); rud a fhásann ar bharr talún (barr coirce, barr prátaí); toradh (de bharr mo shaothair); breis (barr ar mhíle); bua (barr a bhreith ar dhuine); deireadh (tá mé i mbarr mo chéille acu)
planda gairdín nó tí gloine a mbíonn bláthanna bándearga agus duilleoga gleoite air
bean a bhfuil cúram tí uirthi
barr géar cnoic nó sléibhe; balla cinn tí a bhfuil barr triantánach air; aill; cúinne; ciumhais, imeall; tosach sciorta
bean nuaphósta nó bean atá ar tí pósadh
go, go dtí, i dtreo (dul chuig, chun, duine); maidir le, i dtaobh, i leith (go maith chuig Laidin, chun Laidine); le haghaidh (réidh chun bainte; cad chuige é sin?); oiriúnach i gcomhair (má bhíonn an lá chun féir); i mbun (cliste chun oibre); ar tí (bhí mé chun é a rá léi)
cloch ar thaobh bóthair a thugann an t-achar ina mhílte go dtí áit
ar aghaidh, os comhair (os coinne an tí amach)
solad atá ciorclach as a bhun agus a thagann go dtí pointe ag a bharr; aon rud ar dhéanamh cóin
gaireacht (bheith i gcóngar áite); comharsanacht (ar na cóngair); aicearra (an cóngar abhaile); gontacht (cainte); fearas úsáideach, áis (cóngair tí, oibre)
péint chrua shnasta a chuirtear lasmuigh ar earraí crua tí, cócaireáin, cuisneoirí etc.; dromchla fiacla
gairm ar dhuine chun do thí, chun cruinnithe etc. (tháinig sé gan chuireadh gan iarraidh)
an taobh thiar de rud (cúl do chinn, cúl an tí); droim (cúl a thabhairt do rud; thug sé cúl lena mhuintir); deireadh (cúl an ghluaisteáin; an féar cúil); siar, taobh thiar (dul ar gcúl; clog a chur ar gcúl; marcaíocht ar cúla); taca, taisce (cúl airgid; cúl taca; an dream atá ar a chúl); iargúltacht (coillte cúil); folt gruaige; (le cluichí) (i) cosantóir (ii) báire
aire, freagracht (cúram tí, cúraimí stáit); clann, teaghlach (lánúin gan chúram); dualgas, diúité (ag freastal ar mo chúram féin); gá (níl aon chúram agam de)
cosaint, fothain (dul faoi dhíon); clúdach (díon a chur ar chruach); ceann tí (díon tuí, slinne)
péire ciúbanna beaga, agus ó 1 go dtí 6 spota ar gach taobh díobh, a úsáidtear i gcluichí cearrbhachais
chuig, go, go dtí (ag dul don Spáinn); chun cóngaracht nó gaol a léiriú (gar don áit, is mac dom é); ar láimh, i leith (tabhair, taispeáin, dó é; bheith dílis, go maith, do dhuine); le briathra géillte (d'umhlaigh sé, bheannaigh sé, dó; ná géill dó); gan bhriathar (bia don ocrach, Nollaig faoi mhaise daoibh); le haidiachtaí (is breá duit é; b'fhíor dó é; is cuma duit); gan an chopail (duitse é seo); le linn (ag teacht abhaile dom; sa chomhrá dúinn) do + a4 , a5 = dá2 ,3 ; do + an = don; do + ar = dar3 ; do + ár2 = dár1 ; do + ar3 = dár2
aire, coimhéad (faire na hoíche); breathnú, féachaint; bheith ag súil le rud (ag faire ar bhus); bheith ar tí nó i riocht rud a dhéanamh (ag faire ar thitim); tórramh
sleá bheag; ceann de na hingne géara ar chrúb éin nó ainmhí; líne sholais (gá gréine); líne ó lár ciorcail go dtí an imlíne; duán báid
planda gairdín nó tí a mbíonn bláthanna dearga nó bándearga nó geala go fras air
déileálaí i soláthairtí tí, earraí ar nós tae, siúcra, im, uibheacha, púdair ghlantóireachta etc.
an spás taobh istigh de dhoras tosaigh tí; an príomhsheomra i bpálás nó i dteach mór; seomra mór a úsáidtear ar ócáidí speisialta (halla rince); teach mór poiblí (halla baile, cathrach)
socrú, ord, eagar; troscán (inneall tí); gléas (inneall a chur ort féin); ord ceart (in ord agus in inneall); gaiste (inneall a chur); meaisín, gléas cumhachta nó tiomána (Inneall a thiomáineann gluaisteáin, traenacha agus eitleáin)
ball éadaigh mar a bheadh blús is beilt air a théann síos go dtí na glúine; ainm ar bhaill éadaigh éagsúla
ligean tí, siopa etc., ar cíos ar feadh roinnt blianta (talamh ar léas); téarma (tá a léas caite)
i dtreo (i leith na láimhe deise); i bhfabhar (i mo leith nó i m'éadan); thar ceann, ar son (paidir i leith na marbh); i muinín (dul i leith Dé); in aghaidh, i gcoinne (chuir sé bréag i mo leith); anseo, abhus, go dtí seo (tar i leith anseo; ó shin i leith)
ceann de na snáithíní go léir sa chorp a thugann mothúcháin (teas, fuacht, pian, mar shampla) ó gach cuid den chorp go dtí an inchinn agus a iompraíonn teachtaireachtaí ar ais a chuireann gníomh i bhfeidhm
ar tí, ar intinn (bhí sé ar shéala imeacht)
go dtí an aird thiar (siar go Gaillimh); i leith an chúil (druid siar ón tine; lig sé siar a chluasa; chuaigh sé siar ar a fhocal); i leith an droma (luí, suí, siar); isteach, síos (ól siar é, níos faide siar sa pholl); go dtí am níos luaithe (clog a chur siar; i bhfad siar); iargúlta (baile i bhfad siar); ar athlá (cuireadh siar an cruinniú); gearr (tá na ba siar sa bhainne)
go dtí áit níos ísle (dul síos an staighre, síos chun na trá); ar crochadh nó ar sileadh (bhí a gruaig síos léi); ó thuaidh (síos go Cúige Uladh)
bróg bhog chompordach a chaitear ar fud an tí
eallach; maoin, saibhreas; aon mhaoin a thugann bean léi go dtí a fear ar iad a phósadh
coinneáil ar tí fiuchadh nó ag fiuchadh ar éigean
go dtí áit nó céim níos airde (dul suas ar stáitse; suas an staighre, an sliabh); ar leibhéal níos airde (dhá urlár suas); ardaithe, éirithe (tá na costais suas); in airde (seas, éirigh, suigh suas; tá an ghealach suas); ar bun, cearr (tá rud éigin suas); beo (an t-aos óg atá suas anois); go hiomlán (glan suas an teach)
cliathán amháin de rud (taobh bosca, carraige; ó thaobh go taobh an tí); ciumhais, bruach (le taobh na habhann, ar thaobh an bhóthair); páirt, cuid (an taobh istigh, amuigh); cliathán, slios (mo thaobh deas, sínte ar mo thaobh); treo (an taobh theas, taobh na láimhe deise); ceantar (taobh tíre); foireann, dream, cúis (an taobh a chaill an báire); sliocht (lean sé taobh a athar); muinín, iontaoibh (ná tabhair taobh le mionnaí móra)
cearchaill adhmaid a ritheann ar fhad an tí faoina dhíon; staf tacaíochta
córas chun teachtaireachtaí a chur go dtí áit i bhfad ó bhaile le cúnamh sreang agus leictreachais, nó ar an raidió
páipéar marcáilte a údaraíonn do dhuine taisteal ar bhus, ar thraein, ar eitleán etc., nó a thugann cead isteach dó go dtí áit siamsa etc.
(tá sé timpeall an tí; timpeall fiche bliain ó shin); mar gheall ar (eolach timpeall ar chapaill)
an rud a bheireann éan nó feithid agus blaosc thanaí air (Is ann a mhaireann an rud óg go dtí go dtugann an mháthair gor dó)
