Foclóir Gaeilge–Béarla
Ó Dónaill, 1977
An Foclóir Beag
Ó Dónaill & Ua Maoileoin, 1991
English–Irish Dictionary
de Bhaldraithe, 1959
Gramadach
Foghraíocht
ceirtlín
ceirtlis
ceis
céis
céislín
céislínteas
ceisneamh
ceist
ceisteach
ceistiú
ceithearnach
ceithre
ceo
ceobháisteach
ceobhrán
ceoch
ceol
ceolaire
ceolán
ceolchoirm
ceoldráma
ceolfhoireann
ceolmhar
ceist bain2 caint a lorgann eolas ar dhuine, fiafraí
SAINMHÍNITHE AGUS ABAIRTÍ
SAN FHOCLÓIR BEAG
rud a líonann spás agus is féidir a láimhseáil nó a fheiceáil, etc.; stuif nó substaint fhisiciúil; an stuif a ndéantar rud as, ar nós olann, cailc, cré, etc.; an rud atá i gceist nó faoi thrácht (ábhar na cainte); cúis (ábhar gáire); cúrsa (tá sé ag imeacht ar a ábhar féin); suim áirithe (ábhar airgid); sileadh i gcneá, angadh; duine a bhfuil tréith nó aidhm ar leith aige (ábhar dea-dhuine, ábhar sagairt); pas, beagán (tá sé ábhar daor)
cíoradh olla; cíoradh ceiste
lúbtha; achrannach, lán castaí (ceist chasta); seargtha (críon casta)
cur ceisteanna
réiteach le cíor; plé, scrúdú go mion (ceist a chíoradh)
(sa ghramadach) modh den bhriathar a úsáidtear i gcás a mbeadh coinníoll i gceist
moladh nó cúnamh i bhfocail a thugtar do dhuine nuair nach bhfuil a fhios aige cad is ceart dó a dhéanamh (glac mo chomhairle); treoir, tionchar (fanacht ar chomhairle d'athar); gasra a thagann le chéile chun ceisteanna a phlé agus socruithe a dhéanamh (comhairle baile, comhairle cathrach)
marc (comhartha cluaise, comhartha ceiste); nod a thugann rud le fios (rinne sé comhartha dom); tuar a léiríonn rud atá le teacht (comhartha fearthainne); rian, cosúlacht (comhartha scine; ní bhfuair sé ach comhartha); aird, ceann (ná tóg aon chomhartha de); fógra, méar eolais (comharthaí bóthair); rian aitheantais (comharthaí aithne, comharthaí sóirt)
duine a ghriogadh nó a chiapadh le magadh nó a bheith ag priocadh air nó fearg bheag a chur air leis an iomarca ceisteanna etc. (cráite ag an saol; is mór an crá croí é); brón (mo chreach is mo chrá)
an ball cuasach sa chorp a oibríonn ar nós pumpa chun an fhuil a chur ag rith trí na cuislí; lár nó meán ruda ar bith (croí na ceiste); aigne, meon (croí bog; croí éadrom, croí na féile); spiorad, misneach (níl croí circe aige); grá (mo chroí thú!)
achrannach; trioblóideach, deacair (ceist chrosta); (le páiste) mírialta, mí-iomprach
ar nós cloiche nó iarainn, gan a bheith bog; deacair, doiligh (ceist chrua); dian (rás crua); dlúth (snaidhm chrua); láidir (buille crua); anacair, anróiteach (saol crua, aimsir chrua); dúr (croí crua); cruinn, gortach (crua faoi airgead); doscúch, righin (gasúr caol crua)
breith nó rialú a tugadh san am atá caite agus a thógtar mar shampla nuair a bhíonn a leithéid i gceist arís
fear a aistríonn os ard ar mhaithe le daoine nach dtuigeann an teanga i gceist
ceist (ba é an chéad fhiafraí aige é); ceist a chur, fiosrú (ná fiafraigh díom); tuairisc (duine) a chur
cló, déantús, deilbh (i bhfoirm aingil); dea-ghiúmar (bheith i bhfoirm le rud a dhéanamh); páipéar le spásanna folmha chun ceisteanna a fhreagairt iontu (foirm iarratais)
caint ar ais de thoradh ceiste; réiteach, fuascailt (freagra ceiste)
saoradh ó ghuais nó ó chruachás; slánú (fuascailt an chine dhaonna); réiteach (ceiste)
bealach le magadh a dhéanamh faoi dhuine trí mhalairt a bhfuil i gceist agat a rá leis (ar nós, tá féirín agat!)
bealach nó dóigh le rud a dhéanamh (modh oibre); iompar ceart (modh agus múineadh); urraim (modh don aois); measarthacht (dul thar modh le rud) (sa ghramadach) gné den bhriathar a léiríonn cé acu ráiteas, ordú, guí, etc. atá i gceist (modh táscach, ordaitheach)
(fadó) an freagra a gheofaí ó dhia i dteampall nó scrín faoi leith ar cheist dheacair
ar oscailt, ar leathadh; gan cheist gan cheilt (dúirt sé amach go hoscailte é)
píosa dronuilleogach adhmaid, gloine etc., agus ciumhais air go minic (painéil dorais); grúpa daoine atá tofa go speisialta (chun gníomhú ar ghiúiré nó chun ceisteanna a fhreagairt i gclár raidió nó teilifíse)
pléadáil; díospóireacht (ag plé na ceiste; tá plé a chirt ann); déileáil, truc (ní tusa atá ag plé linn)
bunúsach, a théann go bunrúta ceisteanna
ceist á cur faoi bhráid an phobail go léir lena mbreith a fháil go díreach uirthi
a dhéanamh réidh, glanadh; achrann a fhuascailt (snáth a réiteach); deasú, ullmhú, cur in ord (gruaig a réiteach); freagairt, fuascailt (ceist, argóint, a réiteach); aontú (ní go maith a réitíonn siad le chéile); dul síos (le) (ní réitíonn an bia sin liom)
a bhaineann le reitric; (le ceist) ní ar thóir eolais ach mar ráiteas ann féin (mar shampla, nach bhfuil an ceart agam?)
roimhe sin, roimh an am atá i gceist
cúinne, clúid; cruachás, teannta (táim i sáinn ag an gceist sin)
fanacht siar nó amach ó (ceist a sheachaint; buille a sheachaint); aire a thabhairt (seachain tú féin); cosaint (seachain an leanbh ar an tine)
dul siar ar rud (ceist uimhríochta, mar shampla) féachaint an bhfuil sé i gceart
éirí séimh nó a dhéanamh séimh; h a scríobh i ndiaidh consain sa Ghaeilge agus iad araon a fhuaimniú le chéile mar aon chonsan amháin (Is iad na consain atá i gceist, b, c, d, f, g, m, p, s, t)
neamhachrannach, neamhchasta (abairt shimplí); sothuigthe (ceist shimplí); sodhéanta (tasc simplí); baoth, amaideach (duine simplí; caint shimplí)
ardú suas (clocha a thógáil); piocadh suas (ag tógáil muiríní); díriú suas (crann báid a thógáil); cur suas (ag tógáil tí); tabhairt suas (ba, éanlaith, a thógáil; tógadh le Gaeilge í); ardú, múscailt (tóg do chroí; raic a thógáil; cé a thóg an cheist?); dreapadh (céimeanna staighre a thógáil); bailiú (cíos a thógáil); piocadh suas (paisinéirí a thógáil; is uaidh a thóg mé an slaghdán, an t-amhrán); glacadh (an méid a thógfadh an bus; thóg sé mar achasán é; lá saoire a thógáil; coiscéim a thógáil); bordáil (traein a thógáil); breith chun siúil (cé a thóg mo leabhar?); sealbhú (tóg do shuíochán); toghadh (Seán an t-ainm a thóg sé); gabháil (an bealach a thóg sé); glacadh mar shampla (tóg Brian anseo); glacadh le (ní thógfainn £10 air); baint as (thóg sé bliain orm); (le dlí) gabháil (thóg Gardaí é); baint, gnóthú (is í Máire a thóg an duais); agairt (ná tóg orm é)
miosúr; tógáil miosúir (teach, talamh, a thomhas); caitheamh tuairime (tomhais cé atá anseo); ceist le réiteach (tomhas a chur ar dhuine); bagairt (thomhais sé a dhorn liom); meá, meas (caint thomhaiste)
i gcumhacht; i ngleic (i dtreis leis an namhaid); i gceist (an rud atá i dtreis eadrainn; tá rud éigin sa treis acu sin)
