SAINMHÍNITHE AGUS ABAIRTÍ
SAN FHOCLÓIR BEAG
fear atá ina cheann ar mhainistir
mar sin féin, ina dhiaidh sin is uile
san ionad nó ar an ócáid (ag an doras, ag an damhsa); foinse (chuala mé agat féin é); i dtuairim (tá sé ina fhear uasal acu); i seilbh (is agat is fearr é); i bpáirt le (tá comharsana maithe againn); ag freastal ar (bhí an dochtúir aici); ag tagairt do thréithe nó staid nó eolas nó scil nó mothú nó imeachtaí nó dualgas nó fiacha nó buntáiste nó am nó faill etc. (bíodh ciall agaibh; bhí saol breá againn, tá léann acu, dá mbeadh snámh aige, tá cion aici air, bhí cluiche maith againn, tá an obair le déanamh agam, bhí airgead agam air, tá tosach agat orm, dá mbeadh bliain eile againn); le haidiacht (tá sé trom agat, ba mhaith againn é); le hainm briathartha (ag ithe, ag ól, ag díol, ag caint)
roinnt ina n-aicmí, rangú
brainse den mhatamaitic ina n-úsáidtear siombailí ginearálta, go mór mór litreacha, chomh maith le huimhreacha
leithscéal ag duine a bhfuil coir ina leith go raibh sé in áit éigin eile ag an am
in achrann, casta ina chéile
dílleachta nach bhfuil aon duine ina bhun
staid áite nó tíre ina bhfuil daoine imithe ó smacht dlí
an tuiseal ina mbíonn ainmní abairte
struchtúr fisiciúil coirp; staidéar ar an struchtúr seo tar éis an corp a ghearradh suas ina chodanna ar leith
crúca trom iarainn ar shlabhra nó ar chábla i mbád (Nuair a scaoiltear amach é greamaíonn an crúca sa talamh agus coinníonn sé an bád ina háit)
san áit sin; ina dhiaidh sin
duine a théann thar fóir ina thuairimí nó ina bhearta
cuairteoir, lóistéir; duine ar cuireadh ag duine eile ina theach
uair eile, athuair, ina dhiaidh sin; fós (níos fearr arís)
oileán ciorclach coiréalach agus murlach ina lár
baile eile ina mothaíonn duine chomh sásta ann lena bhaile féin
crúcach, casta ina bharr; lúibíneach, catach
searmanas ina ndéantar Críostaí de dhuine (le huisce) agus a dtugtar ainm air; ainm a thabhairt ar dhuine nó ar rud, baisteadh
bata sleamhain altach atá folamh ina lár
atá ina bean (banchléireach, bangharda, banphrionsa); a bhaineann le mná
bean atá ina ceann ar mhná rialta i gclochar
foras ina gcuireann daoine airgead le coinneáil slán dóibh
bean atá ina ceann ar thír; bean chéile rí; cárta imeartha a bhfuil pictiúr banríon air
áit ina gcoimeádtar coirceoga beach
bean atá ina ball d'ord eaglaise
adharcach; ladhrach, beangánach; triantánach ina bharr cosúil le binn tí
dea-ghuí do dhuine; seirbhís eaglasta ina mbeannaítear an pobal
péist a fhásann ina féileacán
galar cnis a thagann ina phaistí cruinne
deartháir nó fear gaoil; comhbhall de chumann; fear (nach sagart) atá ina bhall d'ord rialta; sagart (in oird áirithe)
an áit i gcorp máthar ina n-iompraíonn sí a rud óg
áit chónaithe do dhaoine óga a bhíonn ag obair agus iad as baile; áras ina bhfaigheann lucht fánaíochta iostas oíche
cur rudaí i gceann a chéile ina mburlaí
cén fáth, cén chúis, cad ina thaobh, cad mar gheall ar (cad chuige ar bhuail tú é?)
bialann ina bhfaigheann duine an bia dó féin ón gcuntar
ainm, clú, teist an phobail ar dhuine (tá cáil an léinn air); mianach, stuif, cáilíocht (ball maith é ina cháil féin); suim, méid áirithe, cuid (cáil amhrais)
léarscáil farraige mar aon le cóstaí, taoidí, doimhneacha agus tanaíocha, agus baill chontúirteacha eile; cáipéis scríofa oifigiúil ina dtugtar cearta agus pribhléidí, go háirithe ceann a thagann ó cheann stáit nó ó rialtas (cairt baile, cairt cathrach)
bia déanta as gruth bainne agus é brúite ina mheall crua
sagart atá ina bhall de chaibidil ardeaglais na deoise; ball d'oird bheannaithe áirithe
fás beag íseal glas gan bhláth a thagann ina phaistí in áiteanna taise
tomhas meáchain do sheoda; aonad chun fíneáltacht óir a léiriú (Tá ór 22 carat níos fíneálta ina mhianach ná ór 14 carat)
an ball d'inneall mótair ina measctar aer agus breosla galaithe
feamainn mhion a phróiseáiltear ina bhia milis
cúis (cás dlí, cúirte); drochdhóigh (sa chás ina bhfuil sé); scéal (is bocht an cás é); ábhar imní (ní hé sin is cás liom; i gcás idir dhá chomhairle)
duine atá i gceannas cruinnithe nó atá ina phríomhfheidhmeannach ar bhord nó ar choiste
stumpa nó bloc adhmaid, cloiche etc.; stoc (tá sé ina cheap magaidh acu); múnla gréasaí chun bróga a dhéanamh nó a dheisiú; mol rotha; bloc (ceap tithe, ceap oifigí); leaba (ceap plandaí)