SAINMHÍNITHE AGUS ABAIRTÍ
SAN FHOCLÓIR BEAG
an méid blianta atá tugtha ar an saol ag duine nó rud (cén aois é?); fad saoil; seanaois (ag dul in aois); tréimhse, ré (ó aois go haois); céad bliain (an fichiú haois)
rath (bail ó Dhia ar an obair); cóir cheart (chuir sí bail ar a gruaig); an chaoi a bhfuil rud nó duine (cén bhail atá ort?); cóir, úsáid (an bhail a thug sé ar a leabhar)
rud a chur i do bhéal féachaint cén blas atá air; beagáinín de bhia nó de dheoch
cén áit (cá bhfuil sé? cár chuir tú é?; cárb as duit?); cad, céard (cá air a bhfuil sé ag caint?); cé chomh (cá fhad, cá mhéad?)
cén rud, céard (cad é sin? cad deir sé? cad is ainm duit?)
cén fáth, cén chúis, cad ina thaobh, cad mar gheall ar (cad chuige ar bhuail tú é?)
conas, cén chaoi (cad é mar tá tú?)
slí, bealach (cén chaoi a ndéanfaidh mé é?); deis, seans (dá bhfaighinn caoi air); bail, riocht (cén chaoi a bhfuil tú? cuir caoi air sin dom)
cad é an duine nó an rud (cé hé sin? cén chaoi a bhfuil tú?)
cén ceann nó duine díobh (cé acu is fearr leat? níl a fhios agam cé acu)
eolaíocht a dhéanann amach cén mianach atá i substaintí agus cén tionchar a imríonn siad ar a chéile
píosa miotail, i bhfoirm coiligh uaireanta, a chasann leis an ngaoth agus a thaispeánann cén treo a bhfuil sí ag séideadh
cén chaoi, cad é mar (conas tá tú? conas a tharla sé?)
cur míshásaimh in iúl, casaoid, clamhsán; cúis ghearáin (cén gearán atá ort?)
na cineálacha focal in abairt a ainmniú (ainmfhocail, forneacha, briathra etc.) agus a rá cén coibhneas atá acu le chéile
focal beag a chuirtear roimh ainmfhocal lena thaispeáint cén bhaint atá aige le focal eile (mar shampla; ar, as, ag, do, de, i, ó etc.)
bata caol (slat sailí, slat iascaigh); barra caol miotail; caighdeán tomhais (cén tslat tomhais a bhí agat?); tomhas faid trí troithe; ráille (slat staighre, slat droichid); gunail báid; fleasc (slat draíochta; slat do dhroma)
cineál, saghas (cén sórt duine, ruda é? bhí sórt eagla orm; tá sé sórt déanach)