Foclóir Gaeilge–Béarla
Ó Dónaill, 1977
An Foclóir Beag
Ó Dónaill & Ua Maoileoin, 1991
English–Irish Dictionary
de Bhaldraithe, 1959
Gramadach
Foghraíocht
cathartha
cathlán
cathróir
cathú
catóirí
catsúil
catú
cé
ceachartha
ceacht
céachta
ceachtar
cead
céad
céadach
ceadaíocht
ceadaithe
céadar
céadchosach
céadfa
ceadmhach
céadras
céadrith
cé1 bain4 áit a dtagann báid le caladh
cé2 mír cheisteach cad é an duine nó an rud (cé hé sin? cén chaoi a bhfuil tú?) ► cé acu cén ceann nó duine díobh (cé acu is fearr leat? níl a fhios agam cé acu) ► cén chaoi, cén dóigh conas
cé3 cón siúd is (go), ainneoin (cé nach gcreidim thú; cé gur láidir an fear é) ► cé is moite (de) ach amháin, taobh amuigh (de) (cé is moite díom féin)
SAINMHÍNITHE AGUS ABAIRTÍ
SAN FHOCLÓIR BEAG
bád a choinneáil sa bhall céanna ar an uisce; fanacht ar foluain gan chorraí san aer
gan aird a thabhairt ar (dá ainneoin sin is uile); in aghaidh tola, gan buíochas do (rinne sé de m'ainneoin é); cé go (ainneoin gur iarr mé air stad)
cinnteacht, siúráil (áirithe a bheith agat ar rud); suim nó méid chinnte, cion, roinnt (an áirithe chéanna airgid)
le toil nó in aghaidh tola; is cuma cé chomh deacair leis
cé is moite (de), taobh amuigh de, seachas (ach amháin an ceann seo)
cé is moite de, ach amháin
ceann amháin (a haon); duine nó rud amháin (gach aon); cárta imeartha nach bhfuil ach marc amháin air (an t-aon muileata); ar bith (níl aon duine istigh); céanna (tá siad ar aon dath le chéile); amháin (an t-aon iníon atá acu)
cluiche, coimhlint; cluiche iomána; cúl scórála (báire a chur); an spás idir na cuaillí a bhíonn mar sprioc i gcluichí áirithe (cé a bhí sa bháire acu?)
marc a chuirtear ar rud lena thaispeáint cé leis é nó cé a rinne é
mothú nó léiriú báúlachta le duine ar cé chomh buíoch is atá tú de
cén áit (cá bhfuil sé? cár chuir tú é?; cárb as duit?); cad, céard (cá air a bhfuil sé ag caint?); cé chomh (cá fhad, cá mhéad?)
rud nó focail a deirtear; labhairt; guth (d'aithin mé a chaint); abairt, rá (tá cainteanna deasa aige); comhrá (dul chun cainte le duine); aitheasc; óráid (cé a thug an chaint aréir?); ráiteas (is é do chaint féin é); ráfla, iomrá (níl ann ach caint; caint san aer)
mar a chéile, díreach mar, gan athrú (an áit chéanna; is iad na daoine céanna iad)
an rud atá luaite (mar an gcéanna)
daoine beo den chineál céanna, a tháinig ón sinsear céanna, ar aon dath craicinn nó tréithe etc., le chéile; muintir, sloinne
cuid d'abairt a bhfuil ainmní agus faisnéis dá chuid féin ann (mar shampla - cé go raibh an t-uisce fuar chuamar ag snámh - clásal atá sna focail sa chló iodálach); cuid ar leith de chonradh etc.
seift, beart cliste; éacht (cleasa lúith); beart, gníomh (an cleas céanna a dhéanamh arís)
an oiread céanna, an mhéid nó an toirt chéanna
a bhaineann leis an am céanna, a bhí ann san am céanna
an airde chéanna
an aois chéanna; duine den aois chéanna
an chéim nó an stádas céanna (bheith ar comhchéim le duine)
an fad céanna (tá an dá shlat comhfhad, ar comhfhad, le chéile)
an fhuaim chéanna a bheith i bhfocail, mar atá bán, lár nó Laidin, maidin
an leithead céanna (tá siad ar comhleithead le chéile)
oideachas do bhuachaillí agus do chailíní sa scoil chéanna
an méid nó an oiread céanna (déanfaidh mé a chomhoiread duit)
an tráth no an t-am céanna
bean chéile nó baintreach iarla nó cunta; bean uasal den chéim chéanna
déanamh earra (de dhéantús iasachta; bróga den déantús céanna)
duine a mbeadh dhá chéile aige nó aici ag an am céanna
(in abairt) le cois; le chéile, ag an am céanna (dul in éineacht le duine; dhá rud a dhéanamh in éineacht)
i ndiaidh (tar éis a naoi, tar éis imeacht dó); cé, bíodh, go (tar éis gur crosadh air é)
cén fad? cé chomh fada?
le cois (cé a bhí farat?); chomh maith le, thar (punt fara do cheart)
grúpa daoine a bhíonn ag obair nó ag imirt ar aon taobh le chéile; criú (foireann loinge); bailiúchán rudaí den chineál céanna (foireann uirlisí, foireann fichille)
pósadh le breis is aon chéile amháin ag an am céanna
eolas, fios (cur in iúl dó é); treo, treoir (bhíomar ar an iúl céanna); aird, aire (d'iúl a bheith ar an obair)
an oiread céanna
focail nó siombailí scríofa a thuiscint; focail scríofa a rá os ard (léigh amach é); rá (cé a léigh an tAifreann?); bua na léitheoireachta (níl léamh ná scríobh aige); ciall, míniú, léiriú (cártaí, lámh duine, a léamh); tuiscint, dul amach (níl aon léamh ar an bhfear sin)
toirt, líon, méid (le ar, cá, cé, dá)(ar mhéad mo mhuiníne as; cá mhéad duine atá ann? dá mhéad a ngrá dá chéile)
cé mhéad
bealach nó dóigh le rud a dhéanamh (modh oibre); iompar ceart (modh agus múineadh); urraim (modh don aois); measarthacht (dul thar modh le rud) (sa ghramadach) gné den bhriathar a léiríonn cé acu ráiteas, ordú, guí, etc. atá i gceist (modh táscach, ordaitheach)
ach (cad a bheadh romham ná asal, cé a bheadh ann ná Seán)
an uair (nuair a chuaigh sé isteach); toisc, óir (nuair is mar sin atá sé); cé, ainneoin, go (nuair a dhéanfadh focal amháin cúis)
méid, uimhir (níl a oiread clú air agus a bhíodh; déanfaidh mé a oiread duit; an oiread céanna airgid); toirt (níl oiread m'ordóige ann; oiread na fríde); fiú amháin (ní raibh a oiread is focal as); áirithe (an oiread seo airgid)
táirgeadh earraí ina mbulc le meaisín ar an bpatrún ceannann céanna tríd síos
An Dáil agus an Seanad, Oireachtas Éireann; comhthionól den sórt céanna i dtíortha eile
níos mó ná céile amháin a bheith ag duine san am céanna
oscailt i rud nó tríd; spás folamh (poll eochrach, poll sróine; rud a chur i bpoll); cúil, carn (poll prátaí, gairbhéil, móna); log, linn (poll uisce, poll snámha); farraige (dul go tóin poill); pluais (poll róin, poll coinín); áit ghránna (poll dubh; cé a mhairfeadh sa pholl sin?)
