Foclóir Gaeilge–Béarla
Ó Dónaill, 1977
An Foclóir Beag
Ó Dónaill & Ua Maoileoin, 1991
English–Irish Dictionary
de Bhaldraithe, 1959
Grammar
Pronunciation
aosánach
aosta
aosú
aothú
ápa
ar
ár
ara
árach
árachas
arae
araí
araicis
araiciseach
araid
araile
araíocht
araíonacht
araltas
arán
arann
aranta
DEFINITIONS AND PHRASES
IN AN FOCLÓIR BEAG
fear atá ina cheann ar mhainistir
ceann den dá rud chrua cosúil le cnámh a fhásann ar cheann ainmhithe áirithe (ar nós eallach, fianna etc.); cuach óil; gob (diallaite, ancaire, etc.); gléas ceoil gaoithe (a bhíodh déanta as adharc uair amháin, ach gur gléas miotail atá inniu ann); gléas rabhaidh (i bhfeithicil)
rópa nó strapa ar cheann capaill, asail etc., chun é a sheoladh nó a cheangal
an ceann polaitiúil atá ar Roinn Stáit, mar shampla, an tAire Oideachais
leaba luascáin de líontán nó de chanbhás agus í crochta le rópaí ar gach ceann di
ceann amháin (a haon); duine nó rud amháin (gach aon); cárta imeartha nach bhfuil ach marc amháin air (an t-aon muileata); ar bith (níl aon duine istigh); céanna (tá siad ar aon dath le chéile); amháin (an t-aon iníon atá acu)
in áit nó i suíomh áirithe (ar neamh, ar scoil, ar do ghlúine, ar tosach nó ar deireadh); i staid áirithe (ar meisce, ar crith, ar sodar, ar do shuaimhneas, ar thoil Dé); faoi théarmaí áirithe (ar iasacht, ar cíos, ar phunt an ceann, ar mhaithe leat féin); i gcosúlacht (ar dhéanamh báid, ar dhath an óir); de réir (duine ar dhuine, céim ar chéim); agus ar mhórán slite eile (doras ar sheomra, faobhar ar scian, ceanúil ar pháistí, tá an t-ádh orainn, bhí fiacha troma air, ná bíodh eagla ort, etc.); ag tagairt d'aicsean i leith (seasamh, siúl, satailt, ar; ardú, doirteadh, aimsiú, ar; roinnt ar; ceilt, cosaint, ar; mhill siad an lá orainn; ná cuir as an solas orm); feidhmiú na gcéadfaí nó na hintinne (féachaint ar; smaoineamh ar; labhairt ar, glaoch ar; achainí ar)
ard; príomh-; sár-; uasal; ar chéim chun cinn
bean atá ina ceann ar mhná rialta i gclochar
bean atá ina ceann ar thír; bean chéile rí; cárta imeartha a bhfuil pictiúr banríon air
banda miotail ar cheann bata lena neartú
barr géar cnoic nó sléibhe; balla cinn tí a bhfuil barr triantánach air; aill; cúinne; ciumhais, imeall; tosach sciorta
fáinne bláthanna le cur ar cheann duine nó le crochadh ar rud éigin mar ornáid
an ceann is fearr i gcomórtas nó in iarracht (bua a fháil); tabharthas ó Dhia (bua cainte, bua ceoil); maitheas, fiúntas (bua dá bhfuil ag an léann); cáilíocht ar leith (cloch bhua)
éan beag a bhfuil ceann agus brollach buí air, siobháinín bhuí
an chuid den chorp taobh thuas den mhuineál; meabhair, éirim aigne (fear a bhfuil an-cheann air); ceannaire, taoiseach (ceann teaghlaigh, ceann treora); barr (ceann tairne; ceann staighre, leapa); tús, tosach (ceann báid; chun cinn); deireadh (ceann téide); aonad (ceann amháin, dhá cheann)
ag deireadh (i gceann seachtaine); i bhfeighil, ag freastal ar (i gceann a ghnóthaí, dul i gceann oibre); le chéile (rudaí a chur i gceann a chéile)
fás sléibhe a mbíonn ceann bog bán clúmhach air
corc agus cleití ar cheann de a úsáidtear i gcluiche badmantain
duine a stiúrann ainmhí ar ghreim cinn; giolla
ceann de dhá bhall chruinne bhainniúla ar ucht mná; aon rud i gcosúlacht cíche
cíor bheag; cíor ar cheann éin, cuircín; mullach cnoic, toinne etc.
arm troda agus lann fhada fhaobhrach air, bior ar cheann amháin di agus doirnín ar an gceann eile
ar clé (an ceann clé, iompú clé)
ceann de na fáis ar chorp agus ar sciatháin éin
ceann de dhá bhall ar an gceann a chloiseann; cumas éisteachta (tá cluas ghéar aige); rud ar dhéanamh cluaise (cluas pota, cluas cupa, cluas tobáin); imeall, ciumhais (i gcluas na coille)
folach; clúid a chuirtear thart ar rud nó anuas air (clúdach leapa, clúdach litreach); clúid a chur ar rud (clúdaigh do cheann; clúdaithe le caonach)
casadh (chor sé a cheann; coradh ar clé); cor (coradh i mbóthar, coradh in abhainn)
crann tógála chun rudaí troma a ardú, géag mhór fhada air agus ulóg ar a ceann amuigh
corraí nó suaitheadh tobann a bhaint as rud (chroith sé a cheann, chroith sé lámh liom); leathadh (síol a chroitheadh, salann a chroitheadh ar rud); beartú, sméideadh (chroith sé an bata liom, a cheann orm)
ar dhéanamh ciorcail nó liathróide, rabhnáilte; bailithe le chéile (cruinn sa halla); díreach ceart, gan aon dearmad (eolas cruinn, aimsiú cruinn); ceart sa cheann (níl sé róchruinn ann féin); sprionlaithe, gortach (cruinn faoi bhia)
bua nó cumas rudaí a thabhairt ar ais san aigne (beidh cuimhne ar an lá seo fós); na rudaí ar fad a gcuimhníonn daoine orthu (más buan mo chuimhne; cuimhní cinn)
an taobh thiar de rud (cúl do chinn, cúl an tí); droim (cúl a thabhairt do rud; thug sé cúl lena mhuintir); deireadh (cúl an ghluaisteáin; an féar cúil); siar, taobh thiar (dul ar gcúl; clog a chur ar gcúl; marcaíocht ar cúla); taca, taisce (cúl airgid; cúl taca; an dream atá ar a chúl); iargúltacht (coillte cúil); folt gruaige; (le cluichí) (i) cosantóir (ii) báire
buille le cúl na láimhe; buille snámha ar chúl do chinn san uisce
clúdach, díon (cumhdach cinn, cumhdach ar theach); cosaint, caomhnú (go gcumhdaí Dia sibh)
ceann de na spící géara a fhásann ar ainmhithe ar nós na gráinneoige; bior nó spíon (mar a bhíonn ar dhris); biorán, pionna; bróiste
cosaint, fothain (dul faoi dhíon); clúdach (díon a chur ar chruach); ceann tí (díon tuí, slinne)
cosantóir; tuíodóir, duine a chuireann ceann ar thithe
le dhá láimh; amach is amach, ar theann do dhíchill; go hiomlán (chinn sé dólámhach orm); leat féin, gan pháirtí (ag imirt dólámhach)
ceann de na mílte meall beag a thaistealaíonn sa spás ar luas millteach (Feictear iad mar réaltaí reatha nó mar chaora tintrí toisc go lasann siad suas leis an bhfrithchuimilt nuair a shroicheann siad atmaisféar an domhain)
píosa miotail nó ábhair eile agus lúb ar cheann amháin de chun breith ar iasc le dorú
ceann de dhá fhaireog ar dhá thaobh an droma
iasc beag agus ceann cosúil le capall air agus eireaball casta a chuidíonn leis snámh ina sheasamh
ceann ar cheann; i ndiaidh a chéile go tapa; le chéile (ag ól as éadan, maraíodh iad as éadan)
ar bheagán meáchain, furasta a thógáil nó a iompar; lag (bia nó deoch éadrom); aerach (éadrom sa cheann)
ceann de na baill sciathánacha ar iasc a chuidíonn leis ainliú nó snámh
ceann de na cnámha cuara a thagann ón gcnámh droma thart ar dhá thaobh an bhrollaigh mar chliabh cosanta; ceann de na lataí adhmaid i gcabhail báid
duine den chléir a bhíonn go hiondúil ina cheann ar dheoise
eitilt ghearr, ruaig; fráma éadrom clúdaithe le páipéar nó éadach lena chur ar foluain san aer ar cheann corda
duine a dhéanann gnó (díol nó ceannach) thar ceann duine eile; ceann de dhá uimhir nó breis a mbíonn toradh áirithe orthu nuair a mhéadaítear faoina chéile iad (Is fachtóirí de 8 na huimhreacha 2 agus 4)
