Foclóir Gaeilge–Béarla
Ó Dónaill, 1977
An Foclóir Beag
Ó Dónaill & Ua Maoileoin, 1991
English–Irish Dictionary
de Bhaldraithe, 1959
Grammar
Pronunciation
deisiúil
deisiúr
deisiúrach
deismíneach
deismir
deismireacht
déistin
deo
deoch
deochadh
deoidh
deoin
deoir
deoiríneacht
deoise
deolchaire
deonach
deontas
deonú
deorach
deoraí
deoraíocht
DEFINITIONS AND PHRASES
IN AN FOCLÓIR BEAG
ceann den dá rud chrua cosúil le cnámh a fhásann ar cheann ainmhithe áirithe (ar nós eallach, fianna etc.); cuach óil; gob (diallaite, ancaire, etc.); gléas ceoil gaoithe (a bhíodh déanta as adharc uair amháin, ach gur gléas miotail atá inniu ann); gléas rabhaidh (i bhfeithicil)
an chuid tosaigh den cheann; an chuid tosaigh den rud (aghaidh tí, aghaidh aille)
brainse den mhatamaitic ina n-úsáidtear siombailí ginearálta, go mór mór litreacha, chomh maith le huimhreacha
staid an atmaisféir (teas, fuacht, grian, fearthainn, etc.); (aimsir mhaith, drochaimsir); am, ré nó tréimhse; tráth den bhliain (aimsir na Nollag); tréimhse sheirbhíse le duine eile (in, ar, aimsir ag); foirm den bhriathar a léiríonn an gníomh a bheith láithreach, caite nó fáistineach, etc. (tá, bhí, beidh; cuireann, chuir, cuirfidh)
feadán caol gearr atá greamaithe den stéig mhór
treo, pointe den chompás
ball ar bith den chruinne a bhfuil spás ann do dhuine nó do rud; achar atá curtha ar leith do ghnó áirithe (áit cathaoireach); comharsanacht (duine ón áit); sealúchas (teach agus áit); suíomh áirithe (m'áit sa rang; tá sé as áit)
an uair ar an gclog; pointe ama áirithe, ócáid (an t-am seo inné); uair nó aimsir speisialta (am dinnéir); tráth ceart (bheith in am do rud); séasúr (an t-am seo de bhliain); ré, aimsir (an t-am fadó); tráth den saol (tháinig an t-am dó ciall a bheith aige); fad saoil (ár n-am ar an saol seo)
taidhleoir den chéim is airde a chuirtear go tír iasachta mar ionadaí dá thír féin
an spiorad nó an chuid inmheánach den duine a chreidtear a mhaireann tar éis a bháis; beatha (thit an t-anam as); brí, fuinneamh (cuir anam ionat féin)
fear den scoth; 'mo chroí thú!'
ceann de na feadáin chaola a bheireann an fhuil ón gcroí go dtí baill eile den chorp
arís, den dara huair (athdhéanamh); sean-, caite, iar- (athbhall); arís eile (ráite agus athráite)
tamall de rud ar bith (babhta oibre); seal áirithe coimhlinte (an dara babhta den troid); uair (an babhta seo); buille tubaisteach, bris (is mór an babhta air é)
den ghnéas a shaolaíonn rudaí óga
den inscne bhaineann
rud a thochailt as an talamh nó a ghearradh nó a tharraingt den áit a bhfásann sé (clocha, féar, bláthanna a bhaint); rud a scaoileadh as a ionad nó as a ghreim (fuil, glas, a bhaint; duine a bhaint dá chosa); buachan
duine a bhaineann rud as an talamh nó a phiocann rud den talamh nó de ghas nó de chraobh; inneall a bhaineann arbhar
spota nó áit; rud nó cuid de rud; comhpháirt den chorp; comhalta de chumann nó d'eagraíocht ar bith
an pháirt den srian a chuirtear i mbéal capaill; gunail báid
bean den slua sí a chaoineadh bás duine
bean den lucht siúil
an chuid den chorp a bhfuil an goile agus na putóga ann; mála (bolg saighead); boilsc (bolg seoil); áit le lasta a chur ann (bolg loinge); lár (bolg an chuain, i mbolg an lae)
na calóga a bhíonn fágtha nuair a dhéantar plúr den ghrán
an chuid tosaigh den chorp idir an muineál agus an choim; tosach (brollach léine; i mbrollach an earraigh)
ball den eaglais sin go háirithe an Eaglais Chaitliceach Rómhánach
an chuid lárnach den Aifreann; liosta údaraithe de na naoimh, de leabhair an Bhíobla etc.
an chuid den chorp taobh thuas den mhuineál; meabhair, éirim aigne (fear a bhfuil an-cheann air); ceannaire, taoiseach (ceann teaghlaigh, ceann treora); barr (ceann tairne; ceann staighre, leapa); tús, tosach (ceann báid; chun cinn); deireadh (ceann téide); aonad (ceann amháin, dhá cheann)
cúinne, uillinn; aird (gach cearn den domhan)
an 4ú cuid de rud; an chos taobh thuas den ghlúin, leis, láirig; véarsa de dhán nó d'amhrán; lóistín saighdiúirí
brainse den mhatamaitic a bhaineann le línte, uillinneacha, cearnóga, dronuilleoga etc.
duine dorcha i ngné; duine den chine gorm
cearnóg bheag éadaigh le cuimilt den tsrón nó de na súile; brat cinn nó brád
daoine beo den chineál céanna, a tháinig ón sinsear céanna, ar aon dath craicinn nó tréithe etc., le chéile; muintir, sloinne
cuar cruinn ceart agus é dúnta, agus gach pointe den chuar comhfhad ón lár; fáinne
an pháirt den aghaidh os cionn na súl
ciotóg; an taobh den chorp ar a mbíonn an lámh lú scil, etc. i gcás fhormhór ndaoine (ar do chlé, deas agus clé)
cuid den iomlán, ar nós leath (1 2 ) nó ceathrú (1 4 )
seirbhís eaglasta ina ndéantar lánbhaill den eaglais de dhaoine, dul faoi lámh easpaig
(sa ghramadach) modh den bhriathar a úsáidtear i gcás a mbeadh coinníoll i gceist
an aois chéanna; duine den aois chéanna
an dá thráth den bhliain nuair is comhfhad lá agus oíche (thart ar Mhárta 21 agus Meán Fómhair 23)
rannóg den arm nó de sheirbhísí eile (cór leighis, cór taidhleoireachta)
socrú d'ilchineál páirteanna nó rudaí a oibríonn le chéile chun críche áirithe, nó a thagann le chéile chun toradh áirithe a thabhairt i gcrích (córas oideachais, córas cánach); baill áirithe den chorp a oibríonn le chéile (córas díleá, córas na néaróg); bealach ordúil oibre (éiríonn leis a chuid oibre a dhéanamh go slachtmhar mar tá córas aige)
an chuid den chorp síos ón gcoim ar an dá thaobh lena n-áirítear barr chnámh na leise, cromán
leibhéal, ré (siúl ar an gcothrom, ar chothrom na talún); cóimhéid, comard (níl a chothrom den bhia aige); cóir, ceart (tabhair cothrom na Féinne dó); lámh uachtair (tá sé deacair cothrom a bhaint de)
den scoth (ceoltóir críochnaithe); ceart, corónta, cruthanta
rud a bhfuil déanamh cruinn air, meall; samhail den domhan agus déanamh sféir uirthi
bean chéile nó baintreach iarla nó cunta; bean uasal den chéim chéanna
díbirt as nó cosc ó (cuireadh den pháirc iad; chuir sin den ól é); fáil réidh le (chuir sí an slaghdán di); stad de (cuir díot an gol); imeacht (cuir díot!)
