Foclóir Gaeilge–Béarla
Ó Dónaill, 1977
An Foclóir Beag
Ó Dónaill & Ua Maoileoin, 1991
English–Irish Dictionary
de Bhaldraithe, 1959
Gramadach
Foghraíocht
pusaire
pusca
púscán
puslach
puth
puthaíl
putóg
rá
rábach
rábaire
rabairne
rabhadh
rabhán
rabharta
rabhcán
rabhlaer
rabhlaí
rabhlóg
rabhnáilte
raca
ráca
rácáil
racán
Seans gur foirm é rá de:
abair »
rá fir4 rud éigin a deirtear, abairt, focal (níor creideadh mo ráite); rud a chur i bhfocail, labhairt (abair é seo dom; ní dúirt sé dada); aithris (abair do phaidreacha); insint (déarfaidh mé le d'athair thú; abair scéal); ordú (abair leis teacht); cur síos (sin mar atá ráite sa leabhar seo)
SAINMHÍNITHE AGUS ABAIRTÍ
SAN FHOCLÓIR BEAG
a rá amach go hoscailte; bheith sásta a rá gur mar sin atá; nóta á rá go bhfuair tú nó gur íoc tú as rud éigin; faoistin a dhéanamh i gcoir
insint arís mar a tharla (eachtra a aithris); a rá de ghlanmheabhair (dán a aithris); déanamh mar a dhéanann duine eile (dá ndéanfá aithris ar d'athair); labhairt, siúl, etc. cosúil le duine eile le greann (maith ag aithris)
ach amháin (amach ó bheannú dúinn ní raibh mórán le rá aige)
arís, den dara huair (athdhéanamh); sean-, caite, iar- (athbhall); arís eile (ráite agus athráite)
a rá arís agus arís eile
ráite arís eile
crann mór; duine mór le rá
deas le hithe nó le hól; ráite go deas (caint bhlasta); ag obair go deas (tá an speal ag baint go blasta)
diúlach; gaige, duine mór le rá (boc mór)
ráiteas éithigh (bréag a dhéanamh, bréag a rá; bréag a chur ar dhuine); rud falsa (ainm bréige, moladh bréige, dia bréige)
a rá le duine nach fíor a ndúirt sé; a chruthú nach fíor rud
rud nó focail a deirtear; labhairt; guth (d'aithin mé a chaint); abairt, rá (tá cainteanna deasa aige); comhrá (dul chun cainte le duine); aitheasc; óráid (cé a thug an chaint aréir?); ráiteas (is é do chaint féin é); ráfla, iomrá (níl ann ach caint; caint san aer)
amhrán a rá; labhairt (fear nár chan bréag)
cantain; comóradh le searmanas (Aifreann, pósadh, an Nollaig, a cheiliúradh); dul ar ceal, teip (tá an tsláinte ag ceiliúradh orm); tréigean (dath ag ceiliúradh); slán a rá (imeacht gan chead gan cheiliúradh)
mór le rá, nótáilte
oifigeach a scrúdaíonn ábhar clóite nó scannáin agus é de chumhacht aige a rá an bhfuil siad oiriúnach le scaoileadh i measc an phobail
ceart, cothrom (breithiúnas cóir; ba chóir duit é a rá leis); díreach, ionraic, macánta (a dhuine chóir, a bhean chóir)
neart nó fuinneamh (cumhacht leictreachais, cumhacht adamhach); údarás, ceannas (an té a bhí i gcumhacht); ábaltacht ar rud a dhéanamh; tír láidir nó mór le rá (na cumhachtaí móra)
cumadh, cumadóireacht; ordú nó aithne; rud a rá nó a léamh amach do dhuine eile le scríobh
rá foirmiúil; deimhniú, cruthú; gealltanas; tabhairt fianaise; móidiú
tuisceanach; cúramach gan aon ní a rá a tharraingeodh trioblóid; rúnmhar
gan glacadh le rud (ná diúltaigh é); a rá nach mbeidh baint ná páirt agat le rud nó duine; droim láimhe a thabhairt le rud (diúltú don diabhal); lagú (tá an ghrian ag diúltú); seachaint, druidim siar (tá siad ag diúltú romhainn)
é rud (is éard, ba éard, a bhí mé a rá)
úsáid, seirbhís; gnó, diúité, obair (tá sé in aois feidhme); éifeacht (an dlí a chur i bhfeidhm); iarracht (feidhm a thabhairt ar rud); gaisce, aicsean (fear feidhme); gá, riachtanas (an rud atá d'fheidhm ort, níl feidhm dom a rá)
díol tairbhe nó luacha (is fiú £100 é; ní fiú dada é; níorbh fhiú é a rá); a oiread is (níl fiú na mbróg air; go fiú na pingine; gan fiú beannú dúinn); (mar dob ) (níl sé leathlán fiú; fiú amháin dá mbeinn ann)
fuaim béil nó grúpa litreacha a chiallaíonn rud ar leith; abairt, ráiteas, caint (focal a rá le duine); teachtaireacht, eolas (focal a chur chuig duine); gealltanas (d'fhocal a bhriseadh; ar m'fhocal duit)
is gá nó is riachtanach (rud nach foláir a rá); caithfidh (go)(ní foláir dom imeacht, ní foláir nó ba bhreá an fear é)
fuaim nó torann a dhéanamh; (focal, caint) a rá amach
paidir a rá; urnaí, achainí
ceadaithe a rá nó atá oiriúnach le rá
(sa ghramadach) cáilíocht ainmfhocail a fhágann de ghnáth gur féidir é a rá leis nuair atá sé firinscneach agus í nuair atá sé baininscneach (Níl aon inscne neodrach sa Ghaeilge anois)
eachtraí, rá, cur síos; cur in iúl, sceitheadh (ná hinis orm)
ar féidir a thuiscint; le tuiscint ach gan a bheith ráite amach díreach
mórán, a lán (an iomad daoine, ar an iomad slí); iomarca, farasbarr (tá an iomad le rá aige)
bealach le magadh a dhéanamh faoi dhuine trí mhalairt a bhfuil i gceist agat a rá leis (ar nós, tá féirín agat!)
í féin, í siúd (ise atá mé a rá agus ní eisean)
focail a rá (ná labhair air); cumarsáid a dhéanamh, (ní labhraíonn siad le chéile); caint (labhraítear Gaeilge anseo); canadh (mar a labhraíonn an chuach)
duine misniúil cróga; duine mór le rá i mbéal an phobail mar gheall ar a thréithe; an príomhphearsa fir i leabhar nó i ndráma nó i scannán
focail nó siombailí scríofa a thuiscint; focail scríofa a rá os ard (léigh amach é); rá (cé a léigh an tAifreann?); bua na léitheoireachta (níl léamh ná scríobh aige); ciall, míniú, léiriú (cártaí, lámh duine, a léamh); tuiscint, dul amach (níl aon léamh ar an bhfear sin)
leisciúil; mall; náireach, cúthail (ba leasc liom labhairt leis); oth (is leasc liom a rá)
is é sin le rá (tá beirt ann, mar atá Brian agus Síle)
rud deas a rá nó a deirtear faoi dhuine nó faoi rud (mol an óige, bhí moladh mór acu air); móradh (ag moladh Dé, moladh le Dia); comhairliú (mhol mé dó é a dhéanamh); cur chun tosaigh le haghaidh díospóireachta (rún a mholadh); breithiúnas (fágaim faoi do mholadh féin é); caint nó salm molta (moladh mairbh); aontú (ní raibh sé ach ag moladh leat)
seanrá, leagan cainte, rá coitianta (tá sé sin ina nath againn); sonrú (ná cuir aon nath ann); dua, trioblóid (ní haon nath aige é)
mór le rá, cáiliúil; iontach (aimsir nótáilte)
cáiliúil, clúiteach, mór le rá
soiléir, cruinn, líofa (ráite, déanta, go paiteanta)
na cineálacha focal in abairt a ainmniú (ainmfhocail, forneacha, briathra etc.) agus a rá cén coibhneas atá acu le chéile
abairt nó caint atá deacair a rá (mar - d'ith damh dubh ubh amh ar neamh)
faoi rá; (in abairt)
caint; rá; ráfla
