Foclóir Gaeilge–Béarla
Ó Dónaill, 1977
An Foclóir Beag
Ó Dónaill & Ua Maoileoin, 1991
English–Irish Dictionary
de Bhaldraithe, 1959
Gramadach
Foghraíocht
dealú
dealús
deamhan
deamhas
dea-mhéin
dea-mhúineadh
déan
déanach
déanaí
déanamh
deann
deannach
deannachtach
déanta
déantóir
déantús
déantúsaíocht
déantúsán
deara
dearadh
dearbh
dearbh-
SAINMHÍNITHE AGUS ABAIRTÍ
SAN FHOCLÓIR BEAG
(déan é ach ná caith an lá leis); taobh amuigh de (ní raibh ann ach an triúr againn; níl ann ach go n-aithním é; ach amháin mé féin); ar acht go (tá sé blasta ach salann a chur air); chomh luath is (ach mise greim a fháil air); murach (ach grásta Dé)
cáineadh ar dhuine as rud éigin a rinne sé nó a dúirt sé
ceann den dá rud chrua cosúil le cnámh a fhásann ar cheann ainmhithe áirithe (ar nós eallach, fianna etc.); cuach óil; gob (diallaite, ancaire, etc.); gléas ceoil gaoithe (a bhíodh déanta as adharc uair amháin, ach gur gléas miotail atá inniu ann); gléas rabhaidh (i bhfeithicil)
gan aird a thabhairt ar (dá ainneoin sin is uile); in aghaidh tola, gan buíochas do (rinne sé de m'ainneoin é); cé go (ainneoin gur iarr mé air stad)
buairt faoi rud éigin a rinne tú nár cheart duit a dhéanamh; brón (tá aithreachas orm)
insint arís mar a tharla (eachtra a aithris); a rá de ghlanmheabhair (dán a aithris); déanamh mar a dhéanann duine eile (dá ndéanfá aithris ar d'athair); labhairt, siúl, etc. cosúil le duine eile le greann (maith ag aithris)
áitiú déanta ar; críochnaithe, corónta (rógaire áitithe)
duine a dhéanann rud le taitneamh dó agus ní ar airgead, duine gan mórán cleachtaidh ar rud ach ar breá leis a bheith ag gabháil dó
mionscrúdú; an mionú a dhéantar ar rud lena scrúdú
pór gabhar, cat nó coiníní a bhfuil clúmh fada orthu; snáth nó éadach a dhéantar as an gclúmh sin
duine a dhéanann staidéar ar rudaí ársa nó a bhailíonn iad
duine a dhéanann staidéar ar na réaltaí agus a dhéanann fáistineacht
tar éis bailiú a bheith déanta air; bruite, dóite (de rud)
árthach cruinn domhain déanta de chláir adhmaid agus fonsaí timpeall orthu, nó de mhiotal; tiúb mhiotail gunna
píosa airgid déanta de mhiotal; píosa ornáideach miotail a bhronntar ar dhuine as éacht éigin
marc a chuirtear ar rud lena thaispeáint cé leis é nó cé a rinne é
álainn (bean bhreá; aimsir bhreá); an-sásúil (béile breá); déanta go maith (obair bhreá); ar staid mhaith (tá mé go breá anois); maith (d'éirigh go breá liom); aoibhinn (is breá an saol atá agaibh); maith mór (suim bhreá airgid); pléisiúrtha (duine breá le labhairt leis); taitneamhach (ba bhreá liom a bheith ann); (ag neartú le haidiacht eile)(breá mór, breá fairsing, breá bog anois!)(le híoróin)(rógaire breá; tá go breá agat!)
briseadh déanta air; bacach, lochtach (Béarla briste)
obair ghreanta déanta ar éadach le snáthaid
bruith déanta air; teasaí, suarach; bréan (de rud)
snáth nó éadach a dhéantar as an gclúmh geal a fhásann ar phlanda cadáis
caitheamh déanta ar (éadach, airgead, caite); snoite, lom (críon caite); gafa thart, imithe (an tseachtain seo caite)
slí, bealach (cén chaoi a ndéanfaidh mé é?); deis, seans (dá bhfaighinn caoi air); bail, riocht (cén chaoi a bhfuil tú? cuir caoi air sin dom)
tréithe uile duine a dhéanann duine ar leith de; pearsa i ndráma nó i scéal; duine corr nó aisteach, duine ann féin ar fad
scannán gearr greannmhar bunaithe ar léaráidí; léaráid ghrinn in iris nó i nuachtán a dhéanann ceap magaidh de rud nó de dhuine éigin
eolaíocht a dhéanann amach cén mianach atá i substaintí agus cén tionchar a imríonn siad ar a chéile
meall bog aráin, síol rois etc., déanta le huisce fiuchta agus leata ar mhuislín le cur ar neascóid nó ar chneá
cosán déanta ar thalamh bog; abláil, praiseach
gabháil le héigean; cur isteach (ar dhuine); griogadh (ag déanamh concais orm a bhí sé)
roinnt nótaí ceoil a dhéanann fuaim cheolmhar ar iad a sheinm le chéile
rud ar aon déanamh le + nó x; fráma mór adhmaid a gcrochtaí duine a bheadh daortha air fadó; siombail an chreidimh Chríostaí; angar, pionós (na crosa atá i ndán dúinn); cosc, bac (cros a chur in éadan ruda); dochar, millteanas (páistí ag déanamh cros)
rud a bhfuil déanamh cruinn air, meall; samhail den domhan agus déanamh sféir uirthi
déanamh, dealramh (i gcruth duine; cur cruth ort féin); bail, staid (bhí sé i gcruth titim); modh, dóigh (i gcruth is go)
lúb, casadh; líne ar aon déanamh le stua ciorcail
cruth, déanamh; dealramh, féachaint (cuma na hoibre; níl cuma ná caoi air); slí, dóigh (ar chuma éigin, ar aon chuma)
ainmhí beag ocht gcos a dhéanann téada chun breith ar chuileanna etc.
dúbailte; déanta ina dhá chuid ar leith
cur i gcrích nó ar fáil (obair a dhéanamh); comhlíonadh (an carghas, do dhualgas, a dhéanamh); cleachtadh (léann nó eolas a dhéanamh); cur le chéile (rinne Dia an domhan, bád a dhéanamh); ullmhú, cóiriú (an dinnéar a dhéanamh); cruthú (déanfaidh sé lá maith fós); sroicheadh (talamh a dhéanamh, na ceithre scór a dhéanamh); tarraingt (achrann a dhéanamh); bheith páirteach i (comhrá, greann, a dhéanamh); tabhairt (seanmóir a dhéanamh); (le haidiacht) (rinne sé tuirseach mé); ceapadh (tá mé ag déanamh go bhfuil an ceart agat; déanaim amach go bhfuil); cruth (rud ar dhéanamh uibhe); bheith sásta le (caithfidh tú déanamh leis, as)
rud éigin cearr nó mícheart, botún; rud nár cuimhníodh air nó a fágadh ar lár nó gan déanamh; faillí a dhéanamh i rud
deilbh a chur ar, déanamh, cruthú
faoi choinne, i gcoinne, ag triall ar (tá sé ag teacht faoi mo dhéin)
malartú ruda ar airgead; íoc, cúiteamh (díol cíosa; i ndíol a bhfuil déanta agat); airí, oidhe (díol trua nó déirce); dóthain, riar (díol beirte de bhia)
cor in aghaidh caim; sásamh in olc a rinneadh ort
dlúthú déanta air; fáiscthe, brúite ar a chéile
íonú a dhéanamh ar leacht trí ghal a dhéanamh ar dtús de le teas agus ansin an ghal a fhuarú chun leacht a dhéanamh ar ais di (is mar sin a dhéantar fuisce agus poitín); ligean do leacht titim ina bhraonta
gléas ceoil cruinn atá folamh istigh ann agus é déanta mar a bheadh fráma agus craiceann sínte teann air agus a bhuailtear le bataí; aon ní atá ar dhéanamh druma (druma coscáin; druma ola)
ceart nádúrtha; gnáth-tháille nó luach saothair (do dhualgas a íoc); aon rud atá le déanamh (do dhualgas do Dhia); diúite (saighdiúirí ar dualgas)
déanta as eabhar, de mhianach nó ar nós an eabhair
am crúite bó; go déanach ar maidin, nóin; seal tamaill, eadarlúid (rinne siad eadra cainte)
ceal, easnamh (éagmais eolais; déanamh in éagmais, d'éagmais, ruda); cumha (éagmais a bheith ort i ndiaidh duine)
